Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) co do zasady umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Ustawodawca przewidział jednakże od zasady tej wyjątek. Wyjątek ten ustanowiony został w przepisie art. 1048 k.c. Zgodnie z nim spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości „zrzeczenia się spadku” czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 k.c.) (Postanowienie SN z dnia 20 maja 1984 r., III CRN 35/84).
Stronami umowy o zrzeczenie się dziedziczenia są:
- spadkobierca ustawowy;
- przyszły spadkodawca.
Należy wyraźnie podkreślić, iż spadkobiercy przysługuje uprawnienie do zrzeczenia się wyłącznie dziedziczenia ustawowego. W konsekwencji nawet wówczas, gdy spadkobierca zrzeknie się spadku po przyszłym spadkodawcy, będzie mógł zostać powołany przez niego do dziedziczenia na podstawie testamentu.
Spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu (Uchwała SN z dnia 15 maja 1972 r., III CZP 26/72).
Umowa o zrzeczenie się spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Nie zachowanie tej formy skutkować będzie nieważnością umowy.
Na podstawie art. 1049 § 1 k.c. zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zstępnymi zrzekającego się są jego dzieci, wnuki, itd. Warto zauważyć także, iż zrzeczenie się dziedziczenia obejmie także dzieci spadkobiercy ustawowego, które urodzą się po zawarciu przedmiotowej umowy. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Istotnym jest fakt, iż zawarcie umowy zrzeczenia się dziedziczenia przez spadkobiercę nie wymaga uzyskania zgody od jego zstępnych, ani zezwolenia sądu rodzinnego w przypadku zstępnych małoletnich.
Umowa zrzeczenia się dziedziczenia może zostać odwołana.
Odwołanie przedmiotowej umowy następuje w trybie sporządzenia nowej umowy. Nowa umowa powinna być także sporządzona w formie aktu notarialnego. Umowę tą powinien zawrzeć spadkobierca ustawowy oraz przyszły spadkodawca. Prowadzi ona do uchylenia skutków umowy o zrzeczenie się spadku, a co za tym idzie spadkobierca nabywa ponownie wszystkie uprawnienia do dziedziczenia.
Jak już wyżej wskazano poza omawianą umową, inne umowy o spadek po osobie żyjącej są nieważne. Jednakże po śmierci spadkodawcy spadkobiercom przysługuje prawo do zbycia spadku w całości lub w części. Nabywca spadku wchodzi wówczas we wszystkie prawa i obowiązki spadkobiercy.