Zniesienie współwłasności ma na celu zlikwidowanie stanu, w którym własność jednej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Zniesiona może być współwłasność w częściach ułamkowych, ponieważ współwłasność łączna ma trwały charakter.
Współwłasność może być w każdym czasie zniesiona.
Przepisy prawa przyznają każdemu ze współwłaścicieli uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być jednak wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć, a przedłużenie to można ponowić (art. 210 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Czynności prawne wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności odnoszą skutek także względem nabywcy udziału, jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Należy podkreślić, iż roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu.
Dwa tryby zniesienia współwłasności
Zniesienie współwłasności może nastąpić w dwóch trybach. Pierwszym z nich jest tryb umowny. Ma on zastosowanie w sytuacji, gdy wszyscy współwłaściciele są zgodni co do samego zniesienia współwłasności, jak i sposobu jego dokonania. Natomiast sądowe zniesienie współwłasności ma miejsce wówczas, gdy brak jest porozumienia między współwłaścicielami. W przypadku takim każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu z wnioskiem o zniesienie współwłasności. Sąd znosi współwłasność w drodze postanowienia wydanego w postępowaniu nieprocesowym.
Sposoby zniesienia współwłasności
Przepisy prawa wskazują trzy sposoby zniesienia współwłasności:
- podział rzeczy wspólnej;
- przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli;
- sprzedaż rzeczy wspólnej.
Podział rzeczy wspólnej został uznany przez ustawodawcę za pierwszorzędny sposób zniesienia współwłasności. Zgodnie bowiem z art. 211 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy chyba, że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo gdy pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Oczywistym jest fakt, iż zniesienie współwłasności przez fizyczny podział rzeczy dotyczy jedynie rzeczy podzielnych.
Na skutek podziału powstają nowe rzeczy, które przypadają na wyłączną własność poszczególnym współwłaścicielom.
W przypadku, gdy zniesienie współwłasności następuje w drodze umowy to sami współwłaściciele decydują, w jaki sposób podzielić rzecz wspólną i czyją własnością będą poszczególne przedmioty wydzielone przez podział. Natomiast w sytuacji, gdy mamy do czynienia z sądowym zniesieniem współwłasności dokonanie podziału rzeczy wspólnej obciąża sąd. W przypadku ustalenia nierównych udziałów w rzeczy wspólnej sąd może uchwalić dopłaty pieniężne do poszczególnych udziałów.
Jeżeli chodzi natomiast o zniesienie współwłasności przez przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli to ma to miejsce wówczas, gdy:
- rzeczy nie można fizycznie podzielić;
- rzecz jest podzielna, ale wszyscy współwłaściciele wyrażają na to zgodę.
Sąd obowiązany jest w takim przypadku orzec o obowiązku spłaty pozostałych współwłaścicieli określając termin i sposób uiszczenia spłat. W razie, gdy spłata zostanie rozłożona na raty, terminy jej uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać dziesięciu lat (art. 212 § 3 k.c.). Jeżeli zniesienie współwłasności następuje w drodze umowy, sami współwłaściciele regulują kwestię spłat.
Współwłasność może być także zniesiona przez sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej ceny stosownie do wielkości udziałów. Sposób ten nazywany jest podziałem cywilnym. Może on być zastosowany zarówno podczas umownego, jak i sądowego zniesienia współwłasności. W tym drugim przypadku podział cywilny ma miejsce z reguły, gdy rzecz wspólna jest niepodzielna, a nie występują okoliczności, które przemawiały by za przyznaniem rzeczy na wyłączną własność któremukolwiek ze współwłaścicieli.