Umowa agencyjna regulowana jest w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Umowa agencyjna może być zawarta zarówno na czas oznaczony, jak i nieoznaczony.
Wypowiedzenie umowy agencyjnej
Umowa agencyjna, która została zawarta na czas oznaczony wygasa z upływem czasu, na jaki została zawarta. Od zasady tej występuje wyjątek w przypadku, gdy umowa agencyjna wykonywana jest przez strony po upływie terminu, na jaki została zawarta. Wówczas poczytuje się ją za zawartą na czas nieoznaczony (art. 764 k.c.).
Natomiast umowa zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana w następujących terminach:
- na miesiąc naprzód w pierwszym roku;
- na dwa miesiące naprzód w drugim roku;
- na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy.
Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być skracane. Mogą zostać natomiast umownie przedłużone, z tym że termin ustalony dla dającego zlecenie nie może być krótszy niż termin ustalony dla agenta. Przedłużenie terminu dla agenta powoduje takie samo przedłużenie dla dającego zlecenie (art. 7641 § 2 k.c.). Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, termin wypowiedzenia upływa z końcem miesiąca kalendarzowego.
Wskazane wyżej terminy wypowiedzenia mają także zastosowanie do umowy zawartej na czas oznaczony, a przekształconej w umowę zawartą na czas nieoznaczony. Okres, na jaki umowa na czas oznaczony była zawarta, uwzględnia się przy ustalaniu terminu wypowiedzenia.
Przepisy prawa dopuszczają wypowiedzenie umowy agencyjnej bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodów wskazanych w ustawie.
Umowa agencyjna, chociażby była zawarta na czas oznaczony, może być wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodu niewykonania obowiązków przez jedną ze stron w całości lub znacznej części, a także w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności (art. 7642 § 1 k.c.). W przypadku, gdy wypowiedzenia dokonano na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność druga strona, jest ona zobowiązana do naprawienia szkody poniesionej przez wypowiadającego w następstwie rozwiązania umowy.
Uprawnienia przysługujące stronom w związku z rozwiązaniem umowy agencyjnej
Po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Roszczenie to przysługuje agentowi, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności (art. 7643 § 1 k.c.). Świadczenie wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeżeli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania. Należy podkreślić, iż uzyskanie świadczenia wyrównawczego nie pozbawia agenta możności dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych. W razie śmierci agenta, świadczenia wyrównawczego mogą żądać jego spadkobiercy. Możliwość dochodzenia roszczenia o świadczenie wyrównawcze zależy od zgłoszenia przez agenta lub jego spadkobierców odpowiedniego żądania wobec dającego zlecenie przed upływem roku od rozwiązania umowy.
Świadczenie wyrównawcze nie ma charakteru powszechnego i nie należy się w każdym wypadku, w jakim rozwiązano z agentem umowę (Wyrok SN z dnia 8 listopada 2005 r., I CK 207/05).
Zgodnie z art. 7644 k.c. świadczenie wyrównawcze nie przysługuje agentowi, jeżeli:
- dający zlecenie wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent, usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia;
- agent wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agenta;
- agent za zgodą dającego zlecenie przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy.
Do czasu rozwiązania umowy strony nie mogą umówić się w sposób odbiegający na niekorzyść agenta od postanowień art. 7643 i art. 7644 k.c.
Ograniczenie działalności konkurencyjnej
Strony mogą, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, ograniczyć działalność agenta mającą charakter konkurencyjny na okres po rozwiązaniu umowy agencyjnej (art. 7646 § 1 k.c.).
Ograniczenie to jest ważne, jeżeli dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta, oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy.
Ograniczenie działalności konkurencyjnej nie może być zastrzeżone na okres dłuższy niż dwa lata od rozwiązania umowy (art. 7646 § 2 k.c.).
Dający zlecenie obowiązany jest do wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania, chyba że co innego wynika z umowy albo że umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność. Jeżeli wysokość sumy nie została w umowie określona, należy się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta.
Zgodnie z art. 7647 k.c. dający zlecenie ma prawo aż do dnia rozwiązania umowy odwołać ograniczenie działalności konkurencyjnej z takim skutkiem, że po upływie sześciu miesięcy od chwili odwołania jest on zwolniony z obowiązku wypłacania sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej.
Odwołanie ograniczenia działalności konkurencyjnej wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 7647 k.c.).
Jeżeli agent wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie, może on zwolnić się z obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej przez złożenie dającemu zlecenie oświadczenia na piśmie przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia (art. 7648 k.c.).