Zadośćuczynienie to świadczenie jednorazowe o charakterze pieniężnym. Jego celem jest złagodzenie cierpienia zarówno fizycznego, jak i psychicznego osoby poszkodowanej. Przesłanką zadośćuczynienia jest wystąpienie krzywdy tzn. ujemnego następstwa psychicznego, które wywołane zostało czynem niedozwolonym. zadośćuczynienie odnosi się do szkód niematerialnych. Dotyczy ono przede wszystkim szkód na osobie.
Podstawę dochodzenia zadośćuczynienia stanowi przepis art. 445 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z nim sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Sąd przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego powinien brać pod uwagę wszelkie okoliczności, które miały wpływ na rozmiar doznanej krzywdy, a którymi są m.in.:
- czas trwania i stopień cierpień fizycznych i psychicznych;
- trwałość skutków wypadku;
- wiek poszkodowanego;
- prognozy na przyszłość dotyczące stanu zdrowia osoby poszkodowanej;
- wpływ na możliwość prowadzenia normalnego życia.
Przepisy prawa nie wskazują expressis verbis ile powinna wynosić kwota zadośćuczynienia. Kwota ta powinna być przez sąd ustalona po rozważeniu wszystkich indywidualnych okoliczności danego przypadku. Kwota ta nie może jednak stanowić sumy jedynie symbolicznej. Powinna przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną. Przy ustalaniu jej wysokości sąd powinien pamiętać o tym, iż jest to świadczenie jednorazowe, które powinno obejmować wszystkie negatywne następstwa danego zdarzenia, które odczuwa poszkodowany zarówno obecnie, jak i takie, które może odczuwać w przyszłości. Jednakże, jeżeli u poszkodowanego w przyszłości ujawni się nowa krzywda, której nie można było przewidzieć w chwili przyznawania zadośćuczynienia otwarta będzie droga do dochodzenia zadośćuczynienia w celu jej naprawienia.
Określenie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia stanowi istotne uprawnienie sądu meritii i w tym zakresie dysponuje on swobodą decyzyjną. Nie oznacza to jednak dowolności w określaniu należnego zadośćuczynienia a przyznanie go przez sąd w wysokości nieodpowiedniej do wszystkich okoliczności stanowiących podstawę jego ustalenia (zbyt wysokiej lub zbyt niskiej) narusza art. 445 § 1 k.c. Wysokość stopy życiowej społeczeństwa może rzutować na wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 k.c.) jedynie uzupełniająco w aspekcie urzeczywistnienia zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) (Wyrok SN z dnia 14 stycznia 2011 r., I PK 145/10).
W judykaturze na wysokość przyznanego odszkodowania mają najczęściej wpływ:
- stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu osoby poszkodowanej;
- długotrwały charakter choroby;
- długotrwały charakter leczenia lub rehabilitacji;
- wiek osoby poszkodowanej;
- płeć osoby poszkodowanej;
- widoki powodzenia na przyszłość;
- sytuacja materialna społeczeństwa zamieszkującego w miejscowości, w której mieszka poszkodowany;
- indywidualne czynniki, które wpływają na poczucie krzywdy.
Co do zasady roszczenie o zadośćuczynienie nie przechodzi na spadkobierców (art. 445 § 3 k.c.).
Od zasady tej ustawodawca przewidział jednak dwa wyjątki:
- gdy roszczenie zostało uznane na piśmie;
- gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Ponadto, zgodnie z art. 449 k.c. roszczenie o zadośćuczynienie nie może być zbyte chyba, że jest już wymagalne i że zostało uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.
Należy pamiętać także, iż w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.
Określenie „odpowiedniej” sumy zadośćuczynienia przyznawanego na podstawie art. 448 k.c. wymaga rozważenia wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności rodzaju naruszonego dobra i rozmiaru doznanej krzywdy, intensywności naruszenia oraz stopnia winy sprawcy, a także sytuacji majątkowej zobowiązanego (Wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1010/00).