Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę testamentu. Należy podkreślić, iż dyspozycja w tym zakresie nie może być zawarta w innej niż testament czynności prawnej.
Wykonawca testamentu musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Przepisy prawa pozostawiają spadkodawcy swobodę wyboru wykonawcy testamentu. Musi on spełniać tylko jeden warunek – mieć pełną zdolność do czynności prawnych. W związku z tym wykonawcą testamentu może być także jeden ze spadkobierców lub zapisobierców, a także jeden z dalszych zapisobierców. Ponadto wykonawcą testamentu może być także osoba nie należąca do żadnego z wyżej wskazanych kręgów.
Spadkodawca może powołać tylko jednego wykonawcę testamentu. Ponadto wykonawca testamentu może być powołany pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem (art. 9861 k.c.).
W przypadku, gdy osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć, powinna złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem. Z przytoczonego przepisu art. 987 k.c. wyraźnie wynika, iż osoba powołana na wykonawcę testamentu nie ma obowiązku w każdym przypadku przyjąć sprawowania omawianej funkcji. Należy jednakże podkreślić, iż milczenie osoby powołanej traktuje się jako zgodę na pełnienie funkcji wykonawcy testamentu.
Osoba powołana w testamencie na wykonawcę testamentu może odrzucić powierzoną jej funkcję dopiero po śmierci spadkodawcy. Wynika to z faktu, iż testament wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. W związku z tym dopiero z tą chwilą wykonawca testamentu nabywa prawa i obowiązki.
Oświadczenie w przedmiocie odmowy przyjęcia obowiązków wykonawcy testamentu należy złożyć w sądzie spadku ustnie do protokołu lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Czynność ta może być dokonana także przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy zwykłe i polecenia, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą, a w każdym razie niezwłocznie po dokonaniu działu spadku.
Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. Może również pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozwany w sprawach o długi spadkowe. Wykonawca testamentu może wystąpić z następującymi wnioskami:
- o zabezpieczenie spadku;
- o sporządzenie spisu inwentarza;
- o wyjawienie przedmiotów spadków;
- o stwierdzenie nabycia spadku.
Wykonawca testamentu powinien wydać osobie, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, przedmiot tego zapisu.
Istotnym jest fakt, iż wykonawca testamentu nie jest uznawany za przedstawiciela spadkobierców, czy też innych podmiotów, którzy są zainteresowani prawnymi skutkami dziedziczenia. Wykonawca testamentu działa we własnym imieniu, ale nie we własnym interesie.
Do wzajemnych roszczeń między spadkobiercą a wykonawcą testamentu wynikających ze sprawowania zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem. Koszty zarządu majątkiem spadkowym, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem oraz wynagrodzenie wykonawcy testamentu należą do długów spadkowych. Spadkobiercom przysługuje przede wszystkim roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez wykonawcę wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków związanych ze sprawowaniem zarządu spadkiem lub powierzeniem pewnych czynności innej osobie. Ponadto spadkobiercom przysługuje żądanie złożenia sprawozdania z wykonywanego zarządu majątkiem spadkowym oraz wydania wszystkiego, co wykonawca testamentu uzyskał dla spadkobierców w czasie wykonywania zarządu. Natomiast wykonawcy testamentu przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za sprawowanie zarządu majątkiem spadkowym w przypadku, gdy z testamentu nie wynika wykonywanie zarządu pod tytułem darmym. Ponadto wykonawca testamentu może żądać od spadkobierców zwrotu poniesionych wydatków oraz zwolnienia go z zobowiązań, które zaciągnął w imieniu własnym w celu należytego wykonania zarządu.
Co do zasady wykonawca testamentu przestaje pełnić funkcje po wypełnieniu obowiązków wskazanych w testamencie oraz w ustawie. Natomiast wcześniejsze wygaśnięcie funkcji wykonawcy testamentu następuje z mocy samego prawa wskutek utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych lub w razie jego śmierci.
Z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu (art. 990 k.c.).
Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego, do chwili objęcia we władanie tego przedmiotu przez osobę, na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny.