Wolność wypowiedzi prasowej wprowadza art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.). Stanowi on, iż „prasa, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej”. Z powyższego wyraźnie wynika, iż wolność przyznana prasie nie jest wolnością samą w sobie, lecz ustanowiona została dla realizacji konkretnych zadań. wolność ta ma „ułatwiać” prasie urzeczywistnianie nałożonych na nią obowiązków. Nie oznacza to jednak, iż media nie mogą prowadzić działalności, która nie realizowałaby wskazanych celów. Wniosek taki wynika chociażby z ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. Nr 7, poz. 34 z późn. zm.), której art. 1 stanowi, iż rolą nadawców jest także dostarczanie np. rozrywki. Rozrywka natomiast nie należy do jednych z zadań prasy wskazanych w art. 1 ustawy prawo prasowe.
Ustawowe gwarancje wolności prasy
W cytowanym powyżej art. 1 ustawy prawo prasowe wskazana jest jedynie ogólna zasada wolności wypowiedzi prasowej. W dalszych artykułach tej ustawy określone są obowiązki dziennikarzy, których realizacja stanowi korzystanie z zadeklarowanej wolności. Należy wyraźnie podkreślić, iż w skład pojęcia „wolność prasy” nie wchodzą jedynie uprawnienia i przywileje dziennikarzy, ale także liczne dziennikarskie obowiązki. Obowiązki te stanowią jedną z ustawowych gwarancji wolności prasy.
Katalog tych gwarancji jest następujący:
- Prasa ma obowiązek rzetelnego informowania (art. 1 pr. pras.) – rzetelna informacja to informacja nie wprowadzająca w błąd, prawdziwa, autentyczna, a także w pełni opisująca określone zjawisko.
- Obowiązek organów państwa stwarzania warunków niezbędnych do wykonywania funkcji i zadań prasy, a także zapewnienia działania dzienników i czasopism zróżnicowanych pod względem programu, zakresu tematycznego i prezentowanych postaw (art. 2 pr. pras.) – obowiązek ten polega przede wszystkim na prowadzeniu przez organy państwa polityki gospodarczej, która sprzyja funkcjonowaniu i rozwojowi prasy na obszarze Polski.
- Zakaz ograniczania lub utrudniania drukowania i rozpowszechniania prasy z powodu jej linii programowej albo treści (art. 3 pr. pras.).
- Prawo prasy do informacji oraz obowiązek jej udzielania przez przedsiębiorców i podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku (art. 3a, 4 pr. pras.).
- Prawo każdego obywatela do udzielania informacji prasie oraz ochrona prawna informatorów (art. 5 pr. pras.).
- Odpowiedzialność podmiotowa dziennikarzy (art. 37 pr. pras.).
- Prawo zaskarżenia do sądu każdej decyzji lub orzeczenia odnoszącego się do prasy – od zasady tej występują jednak wyjątki przewidziane w ustawie o radiofonii i telewizji.
- Zasada rejestracji czasopism w sądzie bez ingerencji czynnika administracyjnego oraz ograniczenie do minimum możliwości odmowy rejestracji wydawania dzienników lub czasopism (art. 20, 21 pr. pras.).
- Obowiązek udzielania odpowiedzi na krytykę prasową (art. 6 pr. pras.), ochrona prawna krytyki, satyry i karykatury (art. 41 pr. pras.) oraz zakaz utrudniania lub tłumienia krytyki prasowej (art. 44 pr. pras.).
- Prawo do publikacji, bez zgody osoby zainteresowanej, informacji z prywatnej sfery życia, jeżeli wiąże się to bezpośrednio z działalnością publiczną tej osoby (art. 14 ust. 6 pr. pras.).
- Ochrona tajemnicy dziennikarskiej (art. 15, 16 pr. pras.) – przedmiotem tajemnicy dziennikarskiej są dane umożliwiające identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych, a także wszelkie informacje, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich; tajemnica dziennikarska należy do najbardziej chronionych spośród tajemnic zawodowych.
- Odpowiedzialność karna za szantaż wobec dziennikarza (art. 43 pr. pras.) – artykuł ten chroni wolność wypowiedzi dziennikarskiej, która mieści się w granicach prawa.
- Inkorporowanie etyki dziennikarskiej do systemu prawnego (art. 10 pr. pras.) – zasady etyki dziennikarskiej są przedmiotem następujących aktów: Kodeksu Obyczajowego Dziennikarskiego, Kodeksu Etyki Dziennikarskiej oraz Karty Etycznej Mediów (przyjęta w 1995 r. przez wszystkie stowarzyszenia dziennikarskie); organem kontrolującym pod kątem etyki postępowanie dziennikarzy jest Rada Etyki Mediów.
- Prawo odmowy publikacji sprostowania lub odpowiedzi (art. 33 pr. pras.) – prawo to przysługuje redaktorowi naczelnemu; ustawa dzieli przyczyny odmowy na obligatoryjne (m.in. sprostowanie lub odpowiedź zawiera treść karalną lub narusza dobra osób trzecich, podważa fakty stwierdzone prawomocnym orzeczeniem) i fakultatywne (m.in. sprostowanie lub odpowiedź nie dotyczy treści zawartych w opublikowanym materiale prasowym, sprostowanie odnosi się do wiadomości, która była już sprostowana) i expressis verbis wymienia wszystkie z nich.