Władza rodzicielska – uprawnienia

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) stanowi, iż na władzę rodzicielską składają się następujące uprawnienia:

1. piecza nad osobą dziecka;
2. piecza nad majątkiem dziecka;
3. reprezentacja dziecka.

Piecza nad osobą dziecka

Rodzicom przyznane zostało przede wszystkim uprawnienie do wychowywania dziecka i kierowania nim (art. 96 § 1 k.r. i o.). Przyjmuje się na ogół, iż wychowanie dziecka oznacza kształtowanie osobowości dziecka, natomiast kierowanie nim dotyczy środowiska dziecka, np. wybór kierunku edukacji. Rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Jeżeli rodzice nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych to uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej.

Do pieczy nad osobą dziecka należy zaliczyć także działania, które kształtują jego sytuację prawną. Należą do nich m.in.:

1. określenie miejsca pobytu dziecka poza domem rodzicielskim – pobyt ten może trwać krótszy lub dłuższy czas, np. wyjazd na wakacje;
2. nadanie dziecku imienia – imię wpisywane jest do aktu urodzenia dziecka;
3. prawo do rozwiązania umowy o pracę zawartej przez małoletnie dziecko (art. 22 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.);
4. wyrażenie zgody w przedmiocie przysposobienia dziecka;
5. wyrażenie zgody na badania lekarskie, leczenie, zabieg operacyjny dziecka małoletniego (art. 32 ust. 2 i art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, t.j. Dz. U. z 2008 r., Nr 136, poz. 857 z późn. zm.);
6. prawo do udzielenia zgody na uznanie dziecka przez małoletniego ojca pozostającego pod ich władzą rodzicielską (art. 74 k.r. i o.).

Aby wyżej wskazane uprawnienia i obowiązki rodziców wynikające z władzy rodzicielskiej mogły być wykonywane ustawodawca nałożył na dziecko obowiązek posłuszeństwa rodzicom, a w sprawach, w których może ono samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra (art. 95 § 2 k.r. i o.).

Piecza nad majątkiem dziecka

Rodzice sprawują pieczę nad majątkiem dziecka poprzez wykonywanie zarządu tym majątkiem. Zarząd ten polega na wykonywaniu trzech rodzajów czynności:

1. czynności o charakterze faktycznym, m.in. naprawa, remont;
2. czynności o charakterze prawnym, m.in. kupno, sprzedaż;
3. czynności dokonywane w postępowaniu przed sądami lub innymi organami państwowymi lub samorządowymi, które związane są z realizacją zarządu.

Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.  Zarząd ten nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku (art. 101 k.r. i o.).

Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 102 k.r. i o.).

Zgodnie z art. 105 k.r. i o. po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu. Żądanie to nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.

Reprezentacja dziecka

Rodzice reprezentują dziecko w szczególności przez ustanowienie ich przedstawicielami ustawowymi dziecka. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka (art. 98 § 1 k.r. i o.). Dokonywana przez nich czynność w imieniu dziecka wywołuje skutki bezpośrednio dla niego.

Zakres uprawnień rodziców wynikających z bycia przedstawicielami ustawowymi dziecka uzależniony jest od jego wieku. W przypadku, gdy dziecko nie ma ukończonych 13 lat, nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych. Wówczas jest on reprezentowany przez swoich przedstawicieli ustawowych w najwyższym stopniu. Samodzielnie może jedynie zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (art. 14 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Inna jest sytuacja dziecka małoletniego, które ukończyło 13 lat. Dziecko takie ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a co za tym idzie może samo zaciągać zobowiązania i rozporządzać swoim prawem, jednak dla skuteczności wymienionych czynności prawnych potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje także czynności prawne, w których żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka. Są one następujące:

1. przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
2. przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.