Małżonek, który decyduje się na rozwód może zażądać ustalenia przez Sąd, że drugi małżonek jest winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Orzeczenie o winie jednego z małżonków ma określone skutki prawne dla obojga małżonków.
Co to znaczy ‘zupełny rozkład pożycia’? Pojęcie to jest zdefiniowane w orzecznictwie i oznacza, że małżonków nie łączy już więź duchowa, fizyczna i gospodarcza. Aby orzec, że rozkład pożycia ma charakter stały, należy wskazać, że powrót małżonków do wspólnego pożycia nie jest możliwy.
W wyroku rozwodowym Sąd może orzec o winie, albo zaniechać orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków (art. 57 ust. 2 kodeks rodzinny i opiekuńczy – dalej k.r.o). W sytuacji, gdy małżonkowie zgodnie wnoszą o rozwód, następują skutki takie, jak gdyby żadna ze stron nie ponosiła winy. Zgoda stron na orzeczenie przez sąd, bez orzekania o winie, musi istnieć w chwili orzekania. Strony, które złożyły wniosek o zaniechanie orzekania o winie, mogą cofnąć swoje oświadczenia, dopóki rozwód nie zostanie orzeczony. Aczkolwiek, co do reguły orzeczenie o winie znajduje się w wyroku.
Sąd w wyroku może ustalić, że:
- winę ponosi wyłącznie jeden z małżonków
- oboje małżonkowie są winni rozkładu
- oboje małżonkowie nie są winni rozkładu.
Zawinione działania małżonka oznacza działanie, które narusza prawa lub obowiązki w małżeństwie, co doprowadziło do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Takie jednostronne zachowanie jest przyczyną rozwodu.
Przy decydowaniu się na rozwód trzeba pamiętać, że rozstrzygnięcie o winie w wyroku rozwodowym ma charakter ostateczny. Nie ma ścieżki odwoławczej od tego orzeczenia, a orzeczenie o winie wyłącznej może mieć długotrwałe skutki.
Jakie są, więc te skutki? Kwestia ta jest uregulowana w k.r.o. Po pierwsze, wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu może mieć wpływ na to, czy rozwód zostanie orzeczony. Według art. 56 ust. 3 k.r.o: „Rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia (…)”. Czyli małżonek, który jest całkowicie winny rozkładu pożycia małżeńskiego nie może wystąpić z żądaniem rozwodu. Jednakże są wyjątki od tej reguły. Dalej w art. 56 ust. 3 k.r.o jest wyjaśnione, że pomimo wyłącznej winy jednej ze stron, rozwód jest dopuszczalny, jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód. Rozwód będzie także dopuszczalny, jeżeli odmowa zgody jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, tj. np. małżonek winny rozkładu znęca się psychicznie lub fizycznie nad rodziną, jest uzależniony od nałogu, itp.
Po drugie, ustalenie czy jedna storna jest wyłącznie winna rozkładowi pożycia może mieć wpływ na ustalenie podziału władzy rodzicielskiej. Co nie oznacza, że samo orzeczenie o wyłącznej winie rozkładu pożycia małżeńskiego ograniczy czy automatycznie wpłynie na sprawowanie opieki nad dziećmi. Jednakże orzeczenie o winie małżonka zobowiązuje sąd do starannego zbadania czy małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego będzie prawidłowo sprawował władzę rodzicielską zgodnie z najlepszym interesem dziecka oraz interesem społecznym.
Po trzecie, orzeczenie o winie wyłącznej ma wpływ na rozłożenie obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami. Małżonek uznany za wyłącznie winnego nie będzie miał prawa do żądania swojego byłego niewinnego małżonka jakichkolwiek alimentów. Natomiast w drugą stronę, i to jest ten długoterminowy skutek, małżonek niewinny może żądać alimentów. Wystarczy, że sytuacja materialna niewinnego się jedynie pogorszy. Nie musi znajdować się w stanie niedostatku.
Przykładami zawinionych działań małżonka są:
- groźba
- porzucenie małżonka bez jakiejkolwiek przyczyny
- pijaństwo
- agresja
- zdrada małżeńska
Najczęstszą przyczyną powstania rozkładu pożycia jest zdrada małżeńska. Jednakże w orzecznictwie ukształtował się pogląd, że związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za rozkład.