Zgodnie z ustawą z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) warunkowe zawieszenie wykonania kary jest środkiem probacyjnym – związanym jest z poddaniem sprawcy próbie.
Przesłanki zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary określa art. 69 § 1 k.k.. Są one następujące:
- orzeczona została kara pozbawienia wolności nie przekraczająca 2 lat, kara ograniczenia wolności lub grzywna samoistna;
- wymierzenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania będzie wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności dla zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
Kryterium niezbędnego dla możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary grzywny ustalenia, że karę tę orzeczono jako samoistną (art. 69 § 1 k.k.) jest wyłącznie treść zapadłego in concreto orzeczenia o karze; bez znaczenia pozostaje natomiast zagrożenie określone w sankcji normy stanowiącej podstawę odpowiedzialności (Wyrok SN z dnia 9 marca 2004 r., II KK 375/03).
Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa (art. 69 § 2 k.k.).
Warunkowego zawieszenia wykonania kary nie stosuje się w następujących przypadkach:
- wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami;
- wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim nie można warunkowo zawiesić wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny; natomiast sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 70 § 1 k.k.).
Okres próby wynosi:
- od 2 do 5 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności;
- od roku do 3 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności.
Natomiast w przypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub sprawcy, który dopuścił się przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, okres próby wynosi od 3 do 5 lat.
Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 270 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe. Natomiast zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 135 stawek dziennych (art. 71 § 1 k.k.). W przypadku jednak zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna orzeczona na podstawie art. 71 § 1 k.k. nie podlega wykonaniu. Kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.
W art. 72 k.k. ustawodawca expressis verbis wymienia obowiązki, które można nałożyć na skazanego w razie warunkowego zawieszenia kary. Są one następujące:
- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;
- przeproszenie pokrzywdzonego;
- wykonywanie ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
- wykonywanie pracy zarobkowej, nauka lub przygotowanie się do zawodu;
- powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;
- poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym;
- uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;
- powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;
- powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób;
- opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym;
- inne stosowane postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
Zgodnie z art. 73 k.k. zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może także w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dozór ten jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy, który dopuścił się przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.
Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego. Natomiast nałożenie obowiązku w postaci poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym wymaga nadto zgody skazanego.
Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd, wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki, a nawet z nich zwalniać na warunkach określonych przepisami prawa.
Na podstawie art. 74 § 2 k.k. możliwe jest zwolnienie od dozoru każdego skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a więc także młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego oraz sprawcy określonego w art. 64 § 2 k.k. (Uchwała SN z dnia 18 października 2001 r., I KZP 22/01).
Zarządzenie wykonania kary może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny.
Obligatoryjne jest zarządzenie wykonania kary, jeżeli:
- skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności (art. 75 § 1 k.k.);
- skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą (art. 75 § 2 k.k.).
Natomiast sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli:
- skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w art. 75 § 1 k.k. albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych;
- skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (art. 75 § 4 k.k.).
Zgodnie z art. 76 § 1 k.k. skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania. Nie dotyczy to jednak środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.