Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Przytoczony przepis art. 3581 § 1 k.c. ustanawia zasadę nominalizmu. Należy jednakże podkreślić, iż zasada ta nie w każdym przypadku musi być korzystna dla stron umowy. Sytuacja taka będzie miała miejsce zwłaszcza w razie, gdy nastąpi zmiana siły nabywczej pieniądza. Ustawodawca biorąc tą okoliczność pod uwagę w § 2 wskazanego wyżej artykuły stworzył stronom możliwość zamieszczenia w umowie tzw. klauzul waloryzacyjnych. Zgodnie bowiem z tym przepisem strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.
Klauzula waloryzacyjna ma zabezpieczyć strony umowy przed zmianą, a w zasadzie spadkiem wartości pieniądza.
Waloryzacja powinna uwzględniać interes obu stron stosunku prawnego (Wyrok SN z dnia 18 stycznia 1996 r., I PRN 102/95).
W przypadku, gdy w umowie zostanie zawarta klauzula waloryzacyjna najemca zobowiązany jest zapłacić wynajmującemu sumę pieniężną, która w momencie spełnienia świadczenia odpowiadać będzie wartości wskazanego w umowie przedmiotu.
Klauzula waloryzacyjna może być zawarta we wszystkich rodzajach umów, a także może obowiązywać w zobowiązaniach pozaumownych. Omawiana klauzula największe znaczenie ma w stosunkach zobowiązaniowych ciągłych, do których zalicza się m.in. najem.
Jak już wyżej wskazano, klauzula waloryzacyjna ma zabezpieczać strony umowy przed zmianą wartości pieniądza. Klauzula ta może dotyczyć jedynie zobowiązań, których przedmiotem są świadczenia pieniężne. W umownej klauzurze waloryzacyjnej strony powinny określić:
- rodzaj miernika inny niż pieniądz;
- sposób przeliczania miernika, o którym mowa w pkt 1 na pieniądz (np. przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pracę).
Do najczęściej spotykanych w praktyce mierników wartości zalicza się:
- klauzulę złota;
- klauzulę walutową;
- klauzulę towarową;
- klauzulę usług;
- klauzulę kosztów wytworzenia danych produktów;
- klauzulę uposażenia.
Należy jednakże podkreślić, iż strony mogą swobodnie określić w umowie miernik wartości.
Nie muszą dokonać wyboru jednego z wyżej wskazanych.
Zawarcie w umowie najmu klauzuli waloryzacyjnej stanowi zgodę stron na niejako automatyczną waloryzację wysokości czynszu.
W umowie najmu strony powinny określić także co jaki czas będzie następować waloryzacja czynszu.
W przypadku, gdy w umowie najmu znajduje się klauzula waloryzacyjna najemca obowiązany jest zapłacić wynajmującemu czynsz w wysokości, która w momencie spełnienia świadczenia odpowiadać będzie wartości określonego w umowie przedmiotu.
Nie jest dopuszczalna sądowa waloryzacja świadczeń na podstawie art. 3581 § 3 k.c. w sytuacji, gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną (art. 3581 § 2 k.c.) (Wyrok SN z dnia 7 listopada 1995 r., I PRN 40/95).