Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz. U. z 2011 r., Nr 264, poz. 1573 z późn. zm.) weszła w życie 1 września 2003 r. ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana. Ostatnia jej zmiana weszła w życie 21 lipca 2012 r. Wprowadziła ją ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2012 r., Nr 0, poz. 769).
Zgodnie z przedmiotową ustawą cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego.
Ustawa o cudzoziemcach określa zasady i warunki wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu cudzoziemców z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach.
Natomiast co do zasady ustawy tej nie stosuje się do:
- szefów i członków personelu misji dyplomatycznych, kierowników urzędów konsularnych i członków personelu konsularnego państw obcych oraz innych osób zrównanych z nimi na podstawie ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych, pod warunkiem wzajemności i posiadania przez te osoby dokumentów potwierdzających pełnienie przez nie funkcji, uprawniających do wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, oraz członków ich rodzin, którzy do nich dołączają lub z nimi przebywają;
- cudzoziemców ubiegających się o ochronę oraz objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1472, z późn. zm.), w zakresie w niej uregulowanym;
- cudzoziemców polskiego pochodzenia i członków najbliższej rodziny repatrianta, w zakresie uregulowanym w ustawie z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532, z późn. zm.).
Należy podkreślić, iż do postępowań w sprawach uregulowanych w ustawie o cudzoziemcach stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), o ile omawiana ustawa nie stanowi inaczej. Ponadto do postępowań w sprawach uregulowanych w przedmiotowej ustawie, a należących do właściwości konsulów, stosuje się przepisy ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823, z późn. zm.), o ile ustawa o cudzoziemcach nie stanowi inaczej.
Ustawa o cudzoziemcach składa się z 20 rozdziałów. Ich tytuły są następujące:
- Rozdział 1 Przepisy ogólne;
- Rozdział 2 Przekraczanie granicy;
- Rozdział 2a Przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego;
- Rozdział 3 Wizy;
- Rozdział 4 Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony;
- Rozdział 4a Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji;
- Rozdział 5 Zezwolenie na osiedlenie się i zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE;
- Rozdział 6 Karta pobytu i inne dokumenty wydawane cudzoziemcom;
- Rozdział 7 Kontrola legalności pobytu cudzoziemców;
- Rozdział 8 Wydalanie cudzoziemców i zobowiązywanie ich do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- Rozdział 8a Tranzyt cudzoziemca drogą powietrzną;
- Rozdział 8b Wykonanie decyzji o wydaleniu cudzoziemca wydanej przez organ innego państwa członkowskiego;
- Rozdział 9 Postępowanie w sprawie zatrzymania cudzoziemca, umieszczenia go w strzeżonym ośrodku lub zastosowania wobec niego aresztu w celu wydalenia;
- Rozdział 10 Pobyt cudzoziemców w strzeżonym ośrodku lub w areszcie w celu wydalenia;
- Rozdział 11 Rejestry, ewidencja i wykaz w sprawach cudzoziemców;
- Rozdział 12 Odpowiedzialność przewoźnika;
- Rozdział 13 Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców;
- Rozdział 14 Przepisy karne;
- Rozdział 15 Zmiany w przepisach obowiązujących;
- Rozdział 16 Przepisy przejściowe i końcowe.