Uprawnienia budowlane uregulowane są w ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.).
Uprawnienia budowlane to decyzja wydana przez organ samorządu zawodowego stwierdzająca posiadanie przez daną osobę odpowiedniego wykształcenia technicznego i praktyki zawodowej, dostosowanej do rodzaju, stopnia skomplikowania działalności i innych wymagań związanych z wykonywaną funkcją (art. 12 ust. 2 PrBud).
Posiadanie uprawnień budowlanych stanowi co do zasady niezbędny warunek wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie. Wyjątek od tej zasady przewiduje przepis art. 12a PrBud zgodnie, z którym samodzielne funkcje techniczne w budownictwie mogą również wykonywać osoby, których odpowiednie kwalifikacje zawodowe zostały uznane na zasadach określonych w przepisach odrębnych.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 PrBud za samodzielną funkcję techniczną w budownictwie uważa się działalność związaną z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, a w szczególności działalność obejmującą:
- projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego;
- kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi;
- kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów;
- wykonywanie nadzoru inwestorskiego;
- sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych;
- rzeczoznawstwo budowlane.
Warunkiem uzyskania uprawnień budowlanych jest zdanie egzaminu ze znajomości procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej. Egzamin ten składa się przed komisją egzaminacyjną powoływaną przez organ samorządu zawodowego albo inny upoważniony organ. Osobę ubiegającą się o nadanie uprawnień budowlanych obciążają koszty postępowania kwalifikacyjnego, obejmujące w szczególności wynagrodzenie członków komisji egzaminacyjnej.
Uprawnienia budowlane mogą być udzielane do:
- projektowania;
- kierowania robotami budowlanymi.
W uprawnieniach budowlanych należy określić specjalność i ewentualną specjalizację techniczno-budowlaną oraz zakres prac projektowych lub robót budowlanych objętych danym uprawnieniem. Uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi stanowią również podstawę do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 3 i 4 PrBud. Natomiast uprawnienia do projektowania lub kierowania robotami budowlanymi stanowią również podstawę do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 5 i 6 PrBud.
Uprawnienia budowlane są udzielane w specjalnościach:
- architektonicznej;
- konstrukcyjno-budowlanej;
- drogowej;
- mostowej;
- kolejowej;
- wyburzeniowej;
- telekomunikacyjnej;
- instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych;
- instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych.
W ramach wskazanych wyżej specjalności mogą być wyodrębniane specjalizacje techniczno-budowlane.
Należy podkreślić jednak, iż uzyskanie uprawnień budowlanych we wskazanych specjalnościach wymaga:
- do projektowania bez ograniczeń i sprawdzania projektów architektoniczno-budowlanych:
- ukończenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, na kierunku odpowiednim dla danej specjalności;
- odbycia dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów;
- odbycia rocznej praktyki na budowie;
- do projektowania w ograniczonym zakresie:
- a. ukończenia wyższych studiów zawodowych, w rozumieniu przepisów o wyższych szkołach zawodowych, na kierunku odpowiednim dla danej specjalności lub ukończenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, na kierunku pokrewnym dla danej specjalności;
- b. odbycia dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów;
- c. odbycia rocznej praktyki na budowie;
- do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń:
- ukończenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, na kierunku odpowiednim dla danej specjalności;
- odbycia dwuletniej praktyki na budowie;
- do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie:
- ukończenia wyższych studiów zawodowych, w rozumieniu przepisów o wyższych szkołach zawodowych, na kierunku odpowiednim dla danej specjalności lub ukończenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, na kierunku pokrewnym dla danej specjalności;
- odbycia trzyletniej praktyki na budowie.
Warunkiem zaliczenia praktyki zawodowej jest praca polegająca na bezpośrednim uczestnictwie w pracach projektowych albo na pełnieniu funkcji technicznej na budowie pod kierownictwem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane, a w przypadku odbywania praktyki za granicą pod kierunkiem osoby posiadającej uprawnienia odpowiednie w danym kraju.
Do osób ubiegających się o uprawnienia budowlane bez ograniczeń, posiadających uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w tej specjalności, nie stosuje się przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b i c lub ust. 3 pkt 3 lit. b PrBud.