Skutki transgranicznego połączenia spółek kapitałowych regulowane są przez art. 14 dyrektywy 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych (Dz. Urz. UE 2005 L 310/1) (tzw. dziesiąta dyrektywa). Zgodnie z tymi postanowieniami od daty skuteczności transgranicznego połączenia:
- wszystkie aktywa i pasywa spółek łączących się lub spółki przejmowanej przechodzą odpowiednio na spółkę nowo zawiązaną lub spółkę przejmującą;
- wspólnicy spółek łączących się lub spółki przejmowanej stają się odpowiednio wspólnikami spółki nowo zawiązanej lub spółki przejmującej;
- spółka przejmowana lub łączące się spółki przestają istnieć.
Wymagania stawiane w tym przypadku prawu krajowemu przez dyrektywę nie wymagają odrębnej transpozycji do prawa polskiego, ponieważ odpowiednie uregulowania zawierają przepisy art. 492 § 1, 493 § 1 i 494 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.). Dodatkowo dyrektywa 2005/56/WE przewiduje, że udziały lub akcje w spółce przejmującej nie podlegają zamianie na udziały lub akcje w spółce przejmowanej, jeśli są one w posiadaniu:
- spółki przejmującej albo osoby działającej we własnym imieniu, ale na rachunek tej spółki; albo
- spółki przejmowanej albo osoby działającej we własnym imieniu, ale na rachunek tej spółki.
Następstwo prawne spółki powstałej w drodze połączenia inaczej kształtuje się w przypadku praw i obowiązków cywilnoprawnych a inaczej w zakresie stosunków administracyjnoprawnych.
W zakresie pierwszych z wymienionych praw i obowiązków najbardziej doniosłym ze skutków transgranicznej fuzji jest wstąpienie spółki przejmującej lub nowo zawiązanej, z dniem połączenia we wszystkie aktywa spółki przejmowanej, bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Zasada ta określana jest w doktrynie mianem sukcesji uniwersalnej lub zasadą uniwersalnego następstwa prawnego. Jako następca prawny pod tytułem ogólnym spółka powstała w wyniku transgranicznej fuzji staje się również stroną w toczących się w stosunku do spółek łączących się lub spółki przejętej postępowaniach, bez względu na ich etap.
W przypadku, w którym spółką przejmującą lub nowo zawiązaną będzie spółka mająca siedzibę w Polsce z dniem połączenia różna będzie sytuacja jej organów. W przypadku połączenia przez przejęcie organy spółki przejmowanej przestaną istnieć, natomiast organy spółki przejmującej będą funkcjonowały w niezmienionym składzie osobowym. W przypadku połączenia per unionem w związku z utratą osobowości prawnej przez biorące udział w fuzji spółki dojdzie do zakończenia bytu prawnego ich organów.
Zgodnie z zasadami prawa prywatnego międzynarodowego o tym, czy dany obowiązek lub uprawnienie przechodzi na spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną decyduje to, czy przewiduje to zarówno statut personalny spółki nabywającej prawo jak i statut personalny spółki rozwiązanej w wyniku transgranicznej fuzji. Wynika to z konieczności określania zakresu sukcesji przy kumulatywnym zastosowaniu statutów personalnych łączących się spółek. Pomimo faktu, iż harmonizujące transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych przepisy dziesiątej dyrektywy ujednolicają co do zasady zakres sukcesji uniwersalnej, to nie zawsze będą one rozstrzygały o przejściu wszystkich praw i obowiązków.
Dyskusyjną kwestią jest przejście na spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną praw i obowiązków wynikających ze stosunku spółki. Powinien w tym przypadku charakter poszczególnych stosunków korporacyjnych. Brak jest wątpliwości w przypadku stosunków prawnych, które można bez problemu zaliczyć do aktywów lub pasywów spółki, jak np. zobowiązanie do wypłaty dywidendy czy roszczenie o wniesienie wkładów. Przejście praw i obowiązków związanych z sukcesją uniwersalną, nie dotyczy praw, obowiązków i sytuacji prawnych ściśle związanych z organami spółek przejmowanych lub spółek łączących się przez zawiązanie. Tak, więc jak już wcześniej podkreślano członkowie organów rozwiązanych spółek nie stają się automatycznie członkami organów spółki inkorporującej lub nowo zawiązanej. Również postanowienia statutu rozwiązanych spółek nie wiążą spółki przejmującej lub powstałej per unionem.
Osobno należy potraktować kwestię sukcesji stosunków administracyjnoprawnych w przypadku transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych. O ile w przypadku prawa cywilnego, co do zasady istnieje możliwość przenoszenia praw i obowiązków w drodze czynności prawnej, to w zakresie prawa administracyjnego brak jest takiej możliwości. Akt administracyjny skierowany jest do konkretnego adresata w określonej sytuacji prawnej. Mogą, więc powstawać wątpliwości co do dopuszczalności sukcesji tych uprawnień w przypadku transgranicznego łączenia spółek z uwagi na fakt, iż spółka przejmująca lub nowo zawiązana niekoniecznie może spełniać określone kryteria.
Ustawodawca polski uregulował kwestię sukcesji administracyjnoprawnej w art. 494 § 2 k.s.h. Zgodnie z tą regulacją z dniem połączenia na spółkę przejmującą albo spółkę nowo zawiązaną przechodzą w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce rozwiązanej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej. Ustawodawca polski nie zakreślił zamkniętego katalogu uprawnień administracyjnoprawnych, które mogą być przedmiotem sukcesji w przypadku połączenia spółek. Wymienił jedynie koncesje, zezwolenia lub ulgi jako szczególny rodzaj takich uprawnień. Kodeks stanowi, że ustawa regulująca dane uprawnienie o charakterze administracyjnoprawnym albo sama decyzja o wydaniu koncesji, zezwolenia lub ulgi mogą wyłączać możliwość jej przejścia na inny podmiot.
Warto jeszcze zaznaczyć, że w przypadku połączenia transgranicznego ze spółką polską, spółka przejmująca lub nowo zawiązana przejmuje wszystkie obowiązki i uprawnienia o charakterze administracyjnoprawnym spółki rozwiązanej.
Niniejsze rozważania odnoszą się do przejęcia uprawnień administracyjnoprawnych w wyniku sukcesji będącej następstwem transgranicznego połączenia spółki zagranicznej ze spółką polską. Ustawodawstwa innych państwa mogą regulować przejście tych uprawnień w sposób odmienny.