Prawo spadkowe

Testament własnoręczny

Kwestie związane z dziedziczeniem zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym, jednym z sposobów powołania osoby do dziedziczenie jest sporządzenie testamentu własnoręcznego.

Testament własnoręczny, zwany inaczej holograficznym zalicza się do testamentów zwykłych (poza nim należą do nich testament w formie aktu notarialnego oraz testament allograficzny). Dla ważności takiego testamentu musi on spełniać kilka wymogów. Po pierwsze testament taki musi być napisany w całości pismem ręcznym przez testatora.

Jan Kowalski napisał na komputerze testament, następnie, po jego wydrukowaniu, podpisał go. testament taki będzie nieważny, ponieważ przewidziana w art. 949 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)  forma testamentu jest formą pod rygorem nieważności (ad solemnitatem).

Konieczną przesłanką ważności testamentu nie jest jednak to, aby, był on osobnym pismem. Może on stanowić część innego dokumentu, czyli można przykładowo zawrzeć testament w liście wysłanym do innej osoby.

Kolejnym elementem, jaki musi zwierać testament jest własnoręczny podpis spadkodawcy. Podpis powinien zawierać jego imię i nazwisko. Od tej zasady przewidziane są wyjątki. Na przykład w sytuacji, gdy stosunek osobisty testatora i adresata testamentu uzasadnia podpisanie się przez wymienienie łączącego ich stosunku rodzinnego.

Ważny jest testament własnoręczny (art. 949 k.c.) zawarty w liście spadkodawcy skierowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego rozrządzenia (Uchwała SN z dnia 28.04.1973 r., III CZP 78/72).

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego podpis spadkodawcy powinien znajdować się dopiero pod postanowieniami testamentowymi. Należy także zaznaczyć, iż w przypadku braku podpisu pod rozporządzeniami testamentowymi nie można braku tego konwalidować w ten sposób, że uzna się za wystarczający podpis złożony np. na początku testamentu czy na jego marginesie.

Osoba sporządzająca testament własnoręczny, która w jego treści wymienia swoje imię i nazwisko przed rozrządzeniem majątkiem, nie dopełnia tym samym obowiązku podpisania testamentu w rozumieniu art. 949 § 1 k.c. (Uchwała SN z dnia 09.05.1995 r., III CZP 56/95).

Kolejną przesłanką ważności testamentu holograficznego jest opatrzenie go datą. Warunek ten został złagodzony przez art. 949 § 2 k.c. zgodnie, z którym brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Ustawodawca przewiduje więc, iż tylko w wyjątkowych sytuacjach można odstąpić od wymogu datowania testamentu, a ocena, czy warunek ten został spełniony będzie należała do sądu. Przyjmuje się, iż nie jest istotne w jakim miejscu testamentu znajduje się data. Jednakże data musi być zawsze prawdziwa. W przypadku, gdy jest ona niezgodna ze stanem faktycznym uważa się, iż testament jest niedatowany.

Spadkodawca jako datę sporządzenia testamentu ręcznego podał dzień przed swoim urodzeniem.

Natomiast, jeżeli w testamencie brak jest oznaczenia jego daty, a w przeprowadzonym przed sądem postępowaniu dowodowym można usunąć wątpliwości co do zdolności testatora do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów, należy przyjąć, iż testament taki jest ważny.

Brak daty w testamencie własnoręcznym pociąga za sobą jego nieważność tylko wtedy, gdy postępowanie sądowe nie doprowadzi do usunięcia wątpliwości, o których mowa w art. 949 § 2 k.c. Przy ich wyjaśnianiu sąd bierze pod uwagę także dowody wskazujące datę sporządzenia testamentu (Uchwała SN z dnia 23.10.1992 r., III CZP 90/92).

Z uwagi na fakt doniosłości rozporządzeń testamentowych należy rozważyć jeszcze sytuację, w której co prawda doszło do sporządzenia testamentu własnoręcznego, jednak z jakichś przyczyn zaginął. Brak jest wątpliwości w sytuacji, gdy został on zniszczony przez samego spadkodawcę z zamiarem jego odwołania (art. 946 k.c.). Jednak wątpliwości pojawiają się w sytuacji, gdy np. testament zaginął, a brak jest przesłanek wskazujących na to, iż został on zniszczony przez samego spadkodawcę. Może się w takiej sytuacji zdarzyć, iż za pomocą innych środków dowodowych będzie istniała możliwość ustalenia w sposób nienasuwający wątpliwości jego treści (np. dzięki kserokopiom). Jak najbardziej wydaje się uzasadniony pogląd, iż nie można w takiej sytuacji wykluczyć dziedziczenia na podstawie testamentu holograficznego, który zaginął.

Podstawę dziedziczenia może stanowić testament własnoręczny, który zaginął. Fakt jego sporządzenia, ważność oraz treść rozporządzeń musi zostać udowodniona w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (Postanowienie SN z 16.04.1999 r., II CKN 255/98).

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *