Systemy i rozkłady czasu pracy kierowców określone są w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 z późn. zm.).
Co do zasady czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy (art. 11 ust.1 UCzPrK).
Od powyższej zasady przepisu ustawy przewidują jednak wyjątki.
Rozkłady czasu pracy kierowcy wykonującego przewóz regularny osób są ustalane na okresy nie krótsze niż 2 tygodnie. Rozkładów czasu pracy nie ustala się dla kierowcy wykonującego przewóz rzeczy lub okazjonalny przewóz osób.
System równoważnego czasu pracy
Zgodnie z art. 15 ust. 1 UCzPrK do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym wykonujących przewóz drogowy mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 10 godzin na dobę, a do pozostałych kierowców do 12 godzin na dobę – w ramach systemu równoważnego czasu pracy.
W systemie równoważnego czasu pracy wymiar czasu pracy przedłużony w poszczególnych dniach jest równoważony skróconym czasem pracy w innych dniach lub dniami wolnymi od pracy (art. 15 ust. 2 UCzPrK).
Co do zasady w systemie równoważnego czasu pracy okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 1 miesiąc. Jednakże w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy. Ponadto przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4 miesięcy.
System przerywanego czasu pracy
Na podstawie art. 16 ust. 1 UCzPrK do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym może być stosowany, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, system przerywanego czasu pracy według z góry ustalonego rozkładu, przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. W przypadku, gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin.
Za czas przerwy kierowcy przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia, które przysługuje za czas dyżuru (art. 16 ust. 2 UCzPrK).
Podczas przerwy kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem.
Niedopuszczalne jest udzielenie pracownikowi, zatrudnionemu w systemie przerywanego czasu pracy, czasu wolnego w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych w okresie przerwy wynikającej z rozkładu czasu pracy (art. 1512 k.p.) (Wyrok SN z dnia 23 czerwca 2009 r., III PK 18/09).
Przy ustalaniu rozkładu czasu pracy w systemie przerywanego czasu pracy stosuje się przepisy dotyczące przerw przeznaczonych na odpoczynek, chyba że przerwa przewidziana w ustalonym rozkładzie czasu pracy następuje nie później niż po upływie okresu, po którym kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek.
Należy podkreślić, iż system przerywanego czasu pracy może być stosowany również w przypadku wykonywania niezarobkowego przewozu drogowego – przewozu na potrzeby własne w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym.
W uzasadnionych przypadkach w ramach systemu równoważnego czasu pracy dopuszcza się stosowanie przerywanego czasu pracy, według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy oraz z uwzględnieniem przepisów o obowiązkowym dobowym odpoczynku. Rozkład czasu pracy powinien wówczas obejmować okres co najmniej miesiąca (art. 19 UCzPrK).
Zadaniowy czas pracy
Do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym wykonujących przewóz drogowy może być stosowany, zadaniowy czas pracy, w którym zadania przewozowe ustala pracodawca w takim wymiarze, aby mogły być wykonane w ramach czasu pracy określonego w art. 11 UCzPrK oraz z uwzględnieniem przepisów dotyczących przerw przeznaczonych na odpoczynek i okresów odpoczynku. Rozkład czasu pracy w okresie wykonywania danego zadania przewozowego ustala kierowca.
Zadaniowy czas pracy może być stosowany jedynie w przypadkach uzasadnionych rodzajem wykonywanych przewozów lub ich szczególną organizacją (art. 17 UCzPrK).
Sposób ustalenia systemów i rozkładów czasu pracy
Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, a także pracodawca, u którego zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych czasu pracy, może stosować okresy rozliczeniowe określone w art. 15 ust. 3-5 UCzPrK – po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy (art. 18 ust. 2 UCzPrK).
System przerywanego czasu pracy należy wprowadzić w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, a u pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa – w umowie o pracę.