Zgodnie z ustawą z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1965 r., Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi.
Stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców jest niedopuszczalne (Postanowienie SN z dnia 23 czerwca 1967 r., III CR 104/67).
Stwierdzenie nabycia spadku ma bardzo istotne znaczenie prawne, ponieważ:
- powoduje powstanie domniemania prawnego zgodnie, z którym osoba, która uzyskała to stwierdzenie jest spadkobiercą;
- osoba, która uzyskała to stwierdzenie może żądać wydania spadku;
- jest ono podstawą dokonywania wpisów w dokumentach urzędowych;
- na jego podstawie spadkobierca może udowodnić swoje prawa, które wynikają z dziedziczenia w stosunku do osób trzecich.
Należy podkreślić, iż sąd spadku uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Natomiast w przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku, sąd spadku na wniosek zainteresowanego uchyla wszystkie akty poświadczenia dziedziczenia i wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Poza wskazanymi wyżej okolicznościami uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia jest dopuszczalne jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie.
Sąd spadku jest obowiązany badać z urzędu, kto jest spadkobiercą (art. 670 k.p.c.).
W szczególności sąd spadku powinien badać, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wezwać do jego złożenia osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia (art. 670 k.p.c.).
Za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. W zapewnieniu tym zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie co do wszystkiego, co mu jest wiadome:
- o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
- o testamentach spadkodawcy.
Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia powinien uprzedzić składającego zapewnienie.
Natomiast, zgodnie z art. 672 k.p.c., jeżeli zapewnienie nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. Ogłoszenie to powinno zawierać:
- imię, nazwisko, zawód oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy;
- datę śmierci spadkodawcy;
- wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy;
- wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu sześciu miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Ogłoszenie to powinno być umieszczone w piśmie poczytnym na całym obszarze Polski i podane publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy, w sposób w miejscu tym przyjęty. Jeżeli jednak wartość spadku jest nieznaczna, sąd może zaniechać umieszczenia ogłoszenia w piśmie.
Po upływie sześciu miesięcy od daty ogłoszenia sąd wyznaczy w celu rozpoznania zgłoszonych żądań rozprawę, na której wezwie także osoby, które zgłosiły żądanie i podały miejsce zamieszkania (art. 675 k.p.c.). Jeżeli jednak w ciągu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców nikt nie zgłosił nabycia spadku albo, zgłosiwszy je, nie udowodnił go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców, których prawa zostały wykazane, a w ich braku – przez Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego.
Sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy (art. 677 § 1 k.p.c.).
W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów. W postanowieniu tym sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu.
W przypadku, gdy stwierdzone zostało nabycie spadku albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia po osobie uznanej za zmarłą lub której zgon został stwierdzony postanowieniem sądu, a postanowienie o uznaniu tej osoby za zmarłą lub o stwierdzeniu jej zgonu zostało uchylone, sąd spadku z urzędu uchyli postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia (art. 678 k.p.c.).
Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.
Wniosek o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku może zgłosić każdy zainteresowany (art. 679 § 2 k.p.c.).
Nabywca spadku lub udziału w nim jest legitymowany do złożenia wniosku o zmianę lub uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli zbywca był uczestnikiem postępowania (art. 679 § 1 k.p.c.) (Postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 566/00).
W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.