Stosunki zewnętrzne i wewnętrzne spółki jawnej uregulowane są w ustawie z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
Stosunki zewnętrzne spółki jawnej
Majątek spółki jawnej stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia (art. 28 k.s.h.).
Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę jawną (art. 29 § 1 k.s.h.).
Prawo wspólnika do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Prawo to nie może zostać ograniczone ze skutkiem wobec osób trzecich. Umowa spółki jawnej może jednak przewidywać, że wspólnik jest pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo że jest uprawniony do jej reprezentowania tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem.
Pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu (art. 30 § 2 k.s.h.).
Wspólnicy spółki jawnej ponoszą subsydiarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Oznacza to, iż wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 1 k.s.h.). Nie stanowi to jednak przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem do rejestru (art. 31 § 3 k.s.h.).
Należy podkreślić, iż zgodnie z art. 32 k.s.h. osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia. Natomiast w przypadku, gdy umowa spółki jawnej została zawarta z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wniósł do spółki przedsiębiorstwo, wspólnik odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wartości wniesionego przedsiębiorstwa według stanu w chwili wniesienia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela.
Postanowienia umowne, które byłyby niezgodne z przepisami art. 31-33 k.s.h. nie będą wywierały skutków wobec osób trzecich (art. 34 k.s.h.).
W przypadku, gdy wspólnik zostanie pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki przysługuje mu prawo przedstawienia wierzycielowi zarzutów, które przysługują spółce wobec wierzyciela. Jeżeli zarzut wymaga złożenia oświadczenia woli przez spółkę celem uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, potrącenia lub w innych podobnych przypadkach, wspólnik może odmówić zaspokojenia wierzyciela, dopóki spółka nie złoży takiego oświadczenia. Wierzyciel może wyznaczyć spółce dwutygodniowy termin do złożenia oświadczenia woli, po którego bezskutecznym upływie wspólnik lub wierzyciel może wykonać służące mu uprawnienie (art. 35 k.s.h.).
W czasie trwania spółki wspólnik nie może żądać od dłużnika zapłaty przypadającego na niego udziału w wierzytelności spółki ani przedstawić do potrącenia wierzytelności spółki swojemu wierzycielowi. Dłużnik spółki nie może przedstawić spółce do potrącenia wierzytelności, jaka mu służy wobec jednego ze wspólników.
Stosunki wewnętrzne spółki jawnej
Przepisy Kodeksu spółek handlowych określające stosunki wewnętrzne spółki jawnej mają zastosowanie w przypadku, gdy umowa spółki nie stanowi inaczej (art. 37 § 1 k.s.h.). Jedynie przepisy art. 38 k.s.h. nie mogą zostać wyłączone przez umowę spółki.
Nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Nieważne jest ponadto umowne ograniczenie prawa wspólnika do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz umowne ograniczenie prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki.
Każdy wspólnik spółki jawnej posiada zarówno uprawnienie, jak i obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 39 § 1 k.s.h.).
Bez uprzedniej uchwały wspólników każdy wspólnik spółki jawnej może prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy, choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników.
Przepisy prawa dopuszczają powierzenie prowadzenia spraw spółki jednemu lub kilku wspólnikom bądź na mocy umowy spółki, bądź na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Jeżeli prowadzenie spraw spółki powierzono kilku wspólnikom, do prowadzenia przez nich spraw spółki stosuje się przepisy ustawy dotyczące prowadzenia spraw przez wszystkich wspólników. Uchwałę wszystkich wspólników zastępuje wówczas uchwała tych wspólników, którym powierzono prowadzenie spraw spółki (art. 40 § 2 k.s.h.).
Ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. Natomiast odwołać prokurę może każdy wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki (art. 41 k.s.h.).
Jeżeli w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników, konieczna jest jednomyślność wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. Natomiast w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. W przypadku jednak czynności nagłej, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może ją wykonać bez uprzedniej uchwały wspólników.
Za prowadzenie spraw spółki jawnej wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia (art. 46 k.s.h.).
Zgodnie z art. 47 k.s.h. prawo prowadzenia spraw spółki jawnej może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Dotyczy to również zwolnienia wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki.
W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe. Wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Prawa, które wspólnik zobowiązuje się wnieść do spółki, uważa się za przeniesione na spółkę. Jeżeli wspólnik zobowiązał się wnieść tytułem wkładu do spółki rzeczy inne niż pieniądze na własność lub do używania, wówczas do jego obowiązku świadczenia i ryzyka przypadkowej utraty przedmiotu świadczenia stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży lub o najmie.
Udział kapitałowy wspólnika spółki jawnej odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Wspólnik nie jest uprawniony ani zobowiązany do podwyższenia umówionego wkładu (art. 50 k.s.h.).
Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Natomiast umowa ta nie może zwalniać wspólnika od udziału w zyskach spółki jawnej.
Z końcem każdego roku obrotowego wspólnik ma prawo żądać podziału i wypłaty całości zysku spółki jawnej (art. 52 § 1 k.s.h.). Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika.
Ważne: Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę (art. 53 k.s.h.).
Zmniejszenie udziału kapitałowego wymaga zgody pozostałych wspólników. Wspólnik nie może potrącać wierzytelności przysługującej mu wobec spółki z wierzytelnością spółki, która przysługuje spółce wobec wspólnika z tytułu wyrządzenia szkody.
W przypadku, gdy wspólnik zawrze inną umowę spółki lub przeniesie na osobę trzecią niektóre prawa z tytułu uczestnictwa w spółce, wówczas ani jego wspólnik, ani następca prawny nie stają się wspólnikami spółki jawnej, a w szczególności nie służy im uprawnienie do zasięgania informacji o stanie majątku i interesów tej spółki.
Wspólnik spółki jawnej obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki (art. 56 § 1 k.s.h.).
Wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.
Na podstawie art. 57 § 1 k.s.h. każdemu wspólnikowi przyznane zostało prawo żądania wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji, lub naprawienia wyrządzonej jej szkody. Roszczenia te przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, gdy wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem trzech lat.