Zgodnie z przepisem art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) prawo wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego ma każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Skargę to wnosi się w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach osoby wnoszącej skargę albo o jej obowiązkach określonych w Konstytucji. Prawo wniesienia skargi konstytucyjnej nie dotyczy prawa azylu oraz przyznania statusu uchodźcy.
Szczegółowe uregulowania dotyczące skargi konstytucyjnej zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1997 r., Nr 102, poz. 643 z późn. zm.).
Skargę Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami.
Termin wniesienia skargi
Skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana (art. 46 ust. 1 UTK).
Przedmiotową skargę można wnieść w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
Wymogi formalne skargi
Skarga konstytucyjna poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać:
- dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją;
- wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone;
- uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.
Ponadto do skargi należy załączyć wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie, z podaniem daty jej doręczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego.
Ustawodawca odnośnie skargi konstytucyjnej wprowadził przymus adwokacko-radcowski.
Skargę i zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu powinien sporządzić adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku nie biegnie termin przewidziany dla wniesienia skargi konstytucyjnej.
Postępowanie wywołane wniesieniem skargi
Skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu. Przedmiotową skargę prezes Trybunału Konstytucyjnego kieruje do wyznaczonego przez siebie sędziego Trybunału w celu wstępnego rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. W przypadku, gdy skarga nie odpowiada warunkom formalnym, sędzia Trybunału wzywa do usunięcia braków w terminie 7 dni od daty zawiadomienia. Natomiast w sytuacji, gdy skarga jest oczywiście bezzasadna lub jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie, sędzia Trybunału wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Na postanowienie w sprawie nienadania skardze dalszego biegu skarżącemu przysługuje zażalenie do Trybunału w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia. Trybunał, na posiedzeniu niejawnym, postanowieniem pozostawia bez rozpoznania zażalenie wniesione po upływie terminu powyższego terminu. Po stwierdzeniu zaś, że zażalenie zostało wniesione w terminie, prezes Trybunału kieruje je do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym przez Trybunał i wyznacza termin rozpoznania. W przypadku uwzględnienia zażalenia Trybunał kieruje sprawę do rozpoznania na rozprawie. Na postanowienie o nieuwzględnieniu zażalenia nie przysługuje środek odwoławczy.
Trybunał Konstytucyjny może wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego. Postanowienie tymczasowe należy doręczyć bezzwłocznie skarżącemu oraz właściwemu organowi sądowemu lub organowi egzekucyjnemu. Trybunał uchyla to postanowienie w przypadku, gdy ustaną przyczyny, dla których zostało ono wydane.
O wszczęciu postępowania Trybunał obowiązany jest poinformować Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka. Ponadto o wpłynięciu skargi prezes Trybunału ma obowiązek poinformować pozostałych uczestników postępowania, przekazując im odpisy skargi oraz pouczając o prawie złożenia pisemnych wyjaśnień. Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka mogą, w terminie 60 dni od otrzymania informacji, zgłosić udział w postępowaniu.
Uczestnikami postępowania przed Trybunałem są:
- skarżący;
- organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny, albo Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, jeżeli Rada Ministrów wyznaczyła Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa do reprezentowania Rady Ministrów lub ministrów w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym;
- Prokurator Generalny;
- Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli zgłosił swój udział w postępowaniu;
- Rzecznik Praw Dziecka, jeżeli zgłosił udział w postępowaniu wszczętym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich lub w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka.
Rozprawa przed Trybunałem Konstytucyjnym w przedmiocie skargi konstytucyjnej odbywa się bez względu na stawiennictwo uczestników postępowania.