Prawo wniesienia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wynika z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Kto może wnieść skargę do Strasburga ?
Skargę do Trybunału może wnieść:
- każde państwo będące stroną Konwencji (sprawy międzypaństwowe);
- każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek (skargi indywidualne).
Kiedy można wnieść skargę do Strasburga ?
Państwo będące stroną Konwencji może wnieść skargę do Trybunału, jeśli uważa, że inne państwo, które jest także stroną Konwencji, naruszyło jej postanowienia lub postanowienia jej protokołów.
Ważne: Skargę indywidualną do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka może wnieść każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną ze stron Konwencji praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach.
Państwa będące stronami Konwencji zobowiązane są nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu prawa do wniesienia skargi do Strasburga.
Wymogi dopuszczalności skargi do Strasburga
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji.
W przypadku skargi indywidualnej Trybunał nie może rozpatrzyć żadnej skargi, która:
- jest anonimowa lub
- jest co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji.
Trybunał obowiązany jest uznać za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną, jeśli uważa, że:
- skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności lub postanowieniami jej protokołów;
- jest w sposób oczywisty nieuzasadniona;
- stanowi nadużycie prawa do skargi.
Skargę uznaną za niedopuszczalną Trybunał odrzuca. O odrzuceniu skargi Trybunał może zdecydować w każdej fazie postępowania.
Interwencja strony trzeciej
We wszystkich sprawach rozpatrywanych przez Izbę lub Wielką Izbę państwo będące stroną Konwencji, którego obywatelem jest skarżący, ma prawo do przedkładania pisemnych uwag i do uczestnictwa w rozprawach. Ponadto przewodniczący Trybunału może, w interesie wymiaru sprawiedliwości, zaprosić każde państwo – stronę Konwencji, które nie jest stroną w postępowaniu, lub każdą zainteresowaną osobę, inną niż osoba skarżąca, do przedkładania pisemnych uwag i do uczestnictwa w rozprawach.
Skreślenie skargi z listy
Trybunał może w każdej fazie postępowania zdecydować o skreśleniu skargi z listy spraw, jeżeli okoliczności prowadzą do wniosku, że:
- skarżący nie podtrzymuje swej skargi, lub
- spór został już rozstrzygnięty, lub
- z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Trybunał nie jest uzasadnione dalsze rozpatrywanie skargi.
Jednakże Trybunał obowiązany jest kontynuować rozpatrywanie skargi, jeśli wymaga tego poszanowanie praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej protokołów.
Trybunał może podjąć decyzję o ponownym wpisaniu skargi na listę spraw, jeśli uzna, że okoliczności uzasadniają takie postępowanie.
Rozpatrywanie skarg i procedura polubownego załatwiania
W przypadku, gdy Trybunał uzna skargę za dopuszczalną:
- kontynuuje on rozpatrywanie sprawy z udziałem przedstawicieli stron i, jeśli zachodzi potrzeba, podejmuje dochodzenie, a zainteresowane państwa obowiązane są udzielić dla jego skutecznego przeprowadzenia wszelkich niezbędnych ułatwień;
- pozostaje on do dyspozycji zainteresowanych stron celem polubownego załatwienia sprawy na zasadach poszanowania praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej protokołów.
Jeśli zdołano doprowadzić do polubownego załatwienia sprawy, Trybunał skreśla skargę z listy spraw w formie decyzji, która ogranicza się do krótkiego przedstawienia faktów i przyjętego rozwiązania.
Rozprawy przed Trybunałem są publiczne, chyba że Trybunał zdecyduje inaczej ze względu na wyjątkowe okoliczności.
W sytuacji, gdy Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanego państwa – strony Konwencji pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.
Wyroki Trybunału
W okresie trzech miesięcy od daty wydania wyroku przez Izbę każda ze stron postępowania może, w wyjątkowych przypadkach, wnioskować o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby. Zespół pięciu sędziów Wielkiej Izby przyjmie wniosek, jeśli sprawa ujawnia poważne zagadnienie dotyczące interpretacji lub stosowania Konwencji i jej protokołów lub poważną kwestię o znaczeniu ogólnym. W przypadku, gdy zespół przyjął wniosek, sprawę rozstrzyga Wielka Izba w drodze wyroku.
Wyrok Wielkiej Izby jest ostateczny. Natomiast wyrok Izby staje się ostateczny:
- jeśli strony oświadczają, że nie będą wnioskować przekazania sprawy do Wielkiej Izby, lub
- trzy miesiące od daty wydania wyroku, jeśli nie złożono wniosku o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby, lub
- jeśli zespół Wielkiej Izby odrzuci wniosek o przekazanie sprawy do jej rozpatrzenia.
Należy podkreślić, iż ostateczny wyrok podlega opublikowaniu.
Wyroki, jak również decyzje uznające skargi za dopuszczalne lub niedopuszczalne, zawierają uzasadnienie. Jeżeli wyrok w całości lub w części nie wyraża jednomyślnej opinii sędziów, każdy sędzia jest uprawniony do załączenia opinii odrębnej.
Państwa będące stronami Konwencji zobowiązane są do przestrzegania ostatecznego wyroku Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu we wszystkich sprawach, w których są stronami.
Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów, który czuwa nad jego wykonaniem.