Zgodnie z ustawą z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Winę rozkładu pożycia można rozumieć zarówno w sensie obiektywnym, jak i subiektywnym. Zgodnie z koncepcją obiektywną małżonek ponosi winę za rozkład pożycia w przypadku, gdy swoim zachowaniem narusza obowiązki wynikające z ustawy lub z zasad współżycia społecznego. Natomiast z elementem subiektywnym mamy do czynienia w przypadku zarzucalności czynów lub zaniechań jednego z małżonków. Należy podkreślić, iż sąd orzekając o winie za rozkład pożycia małżeńskiego powinien brać pod uwagę przede wszystkim czynnik subiektywny.
Zmiana religii przez jednego z małżonków może być – w konkretnych okolicznościach – uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 k.r. i o.) (Wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004 r., IV CK 609/03).
Związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład (Wyrok SN z dnia 28 września 2000 r., IV CKN 112/00).
Sąd rozstrzygając o winie za rozkład pożycia małżeńskiego może:
- orzec, iż żaden z małżonków nie ponosi winy za rozkład pożycia;
- orzec, iż jeden z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia;
- orzec, iż oboje małżonkowie ponoszą winę za rozkład pożycia.
Co do zasady sąd powinien zamieścić z urzędu w wyroku orzekającym rozwód rozstrzygnięcie w przedmiocie winy za rozkład pożycia małżeńskiego. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy (art. 57 § 2 k.r. i o.).
W postępowaniu apelacyjnym strona procesu rozwodowego może cofnąć wyrażone przed sądem pierwszej instancji żądanie zaniechania orzekania o winie rozkładu pożycia (art. 57 § 2 k.r. i o.) (Uchwała SN z dnia 24 listopada 2006 r., III CZP 106/06).
W razie wniesienia apelacji od wyroku orzekającego rozwód w części dotyczącej winy rozkładu pożycia małżeńskiego tylko przez jednego małżonka, sąd drugiej instancji może z urzędu orzec w tym zakresie także na niekorzyść tego małżonka (Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2005 r., V CK 364/04).
Należy podkreślić, iż rozstrzygnięcie o winie zawarte w wyroku orzekającym rozwód ma charakter ostateczny. Wynika to z faktu, iż rozstrzygnięcia w tym przedmiocie małżonkowie nie mogą dochodzić w innym postępowaniu. Ponadto w przypadku, gdy sąd pomimo takiego obowiązku nie zamieści w wyroku rozstrzygnięcia o winie za rozkład pożycia, brak ten nie może zostać usunięty w drodze uzupełnienia wyroku. Jedyną drogą prowadzącą wówczas do rozstrzygnięcia przez sąd w przedmiocie winy jest wniesienie środka odwoławczego od wyroku. Istotne znaczenie ma fakt, iż rozstrzygnięcie o winie nie stanowi samodzielnej części wyroku orzekającego rozwód, lecz jest jego integralnym elementem.
Przebaczenie małżonkowi, np. zdrady nie ma wpływu na wyłączenie jego winy za rozkład pożycia małżeńskiego.
W przypadku, gdy małżonkowie złożą zgodny wniosek o nieorzekaniu o winie, sąd ma obowiązek pouczyć ich o skutkach braku takiego orzeczenia. Jednym z takich skutków są konsekwencje w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego (art. 60 § 1 k.r. i o.). Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Orzekając o żądaniu małżonka niewinnego zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 § 2 k.r. i o. sąd powinien porównać sytuację, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo (Wyrok SN z dnia 28 października 1980 r., III CRN 222/80).
Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Powództwo o przedłużenie obowiązku alimentacyjnego małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, może być wytoczone także po upływie pięcioletniego terminu określonego w art. 60 § 3 k.r. i o. (Uchwała SN z dnia 15 września 1978 r., III CZP 57/78).
Należy podkreślić ponadto, iż małżonka rozwiedziona nabywa prawo do renty rodzinnej wówczas, gdy w dniu śmierci męża miała wyrokiem lub ugodą sądową ustalone prawo do alimentów na podstawie art. 60 k.r. i o. (art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).
Wyłączna wina jednego z małżonków za rozkład pożycia ma także istotne znaczenie w kwestii dopuszczalności orzeczenia rozwodu. Zgodnie bowiem z art. 56 § 3 k.r. i o. rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.