Rozdzielność majątkowa uregulowana jest w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.). Jest to ustrój majątkowy małżeński, w którym nie występuje wspólny majątek obojga małżonków. Natomiast mamy w nim do czynienia z majątkami osobistymi każdego z małżonków. W sensie prawnym majątki te są od siebie odrębne, a każdym z nich zarządza samodzielnie jeden z małżonków.
W ustroju rozdzielności majątkowej małżonkowie maja prawo wspólnego nabywania różnego rodzaju praw (np. prawa własności nieruchomości). W sytuacji takiej nabyte przedmioty będą należeć do małżonków na zasadzie współwłasności.
Rozdzielność majątkowa między małżonkami może być ustanowiona zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i po jego zawarciu. W pierwszym przypadku przyszli małżonkowie powinni zawrzeć przed notariuszem umowę majątkową małżeńską. Natomiast w drugim ustrój ten może być wprowadzony przez małżonków w drodze umowy majątkowej zawartej u notariusza lub na skutek wniesienia powództwa do sądu.
Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej
Do umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej wymagana jest zgoda obojga małżonków.
Małżeńska umowa majątkowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
W umowie tej małżonkowie mogą wskazać dowolny termin, od którego wprowadzany ustrój majątkowy małżeński będzie obowiązywał. Ponadto w tym akcie notarialnym małżonkowie mogą także dokonać podziału ich wspólnego majątku.
Należy zaznaczyć, iż maksymalna stawka taksy notarialnej za sporządzenie umowy majątkowej małżeńskiej wynosi 400 zł.
Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków
W czasie trwania nie ma żadnych różnic między ustrojem rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków a ustrojem rozdzielności majątkowej. Różnice te pojawiają się dopiero po jego ustaniu. Wówczas bowiem aktualizuje się możliwość wyrównania dorobków. Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku w czasie od dnia obowiązywania ustroju rozdzielności majątkowej do dnia jego ustania. W przypadku, gdy występuje różnica w dorobkach obydwu małżonków, małżonek, którego dorobek jest mniejszy z uwagi na fakt, iż np. zajmował się wychowywaniem dzieci, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Wyrównanie dorobków może być dokonane zarówno przez samych małżonków w drodze umowy, jak i przez sąd w przypadku, gdy małżonkowie nie potrafią dojść w tym względzie do porozumienia. Każdemu z małżonków przysługuje także prawo żądania zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Żądanie takie jest uzasadnione m.in. w sytuacji, gdy jeden z małżonków trwonił swój majątek.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej w drodze orzeczenia sądu
Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej następuje wówczas, gdy małżonkowie nie są zgodni co do wprowadzenia tego ustroju majątkowego małżeńskiego. Wówczas bowiem wyłączona jest możliwość ustanowienia tego ustroju w drodze umowy. Wystąpienie do sądu z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej powinno być uzasadnione ważnymi powodami. Do powodów takich zaliczyć można m.in. trwonienie wspólnego majątku przez jednego z małżonków w związku z jego uzależnieniem od alkoholu, faktyczna separacja małżonków.
Pozew o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej należy wnieść do wydziału rodzinnego sądu rejonowego, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze stale przebywa. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego, a gdy i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej może nastąpić tylko w czasie trwania małżeństwa, gdy między małżonkami funkcjonuje ustrój wspólności majątkowej.
Dniem powstania rozdzielności majątkowej jest dzień wskazany w ustanawiającym ją wyroku. Należy podkreślić, iż dzień ten może być wcześniejszy od dnia wyroku, w wyjątkowo wcześniejszy także od dnia wytoczenia powództwa.
W przypadku, gdy sąd ustanowi rozdzielność majątkową między małżonkami, każdemu z małżonków przysługuje prawo żądania, aby sąd dokonał podziału ich majątku wspólnego. Następuje to wówczas w specjalnym postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.