Rodzaje ustrojów majątkowych małżeńskich

W ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) wskazano następujące rodzaje ustrojów majątkowych małżeńskich: ustrój wspólności ustawowej (art. 31), ustrój umowny (art. 47), ustrój przymusowy.

Ustrój wspólności ustawowej

Ustrój wspólności ustawowej powstaje między małżonkami z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa (art. 31 § 1 k.r. i o.).

Ustrój ten jednak nie obowiązuje, gdy małżonkowie przed zawarciem związku małżeńskiego, albo później zawarli umowę majątkową małżeńską. Ponadto ustrój wspólności ustawowej nie powstanie z chwilą zawarcia małżeństwa, jeżeli jeden z małżonków był w tym czasie ubezwłasnowolniony albo ogłoszono jego upadłość. Natomiast po uchyleniu ubezwłasnowolnienia, po zniesieniu separacji, a także po ukończeniu, umorzeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego powstaje ustrój wspólności ustawowej.

W systemie ustroju wspólności ustawowej występują trzy majątki:

1. majątek wspólny;
2. majątek osobisty męża;
3. majątek osobisty żony.

Ustrój umowny

Na podstawie umowy majątkowej (tzw. intercyzy) małżonkowie mogą wprowadzić zmiany do ustroju wspólności ustawowej w postaci:

1. rozszerzenia wspólności ustawowej;
2. ograniczenia wspólności ustawowej;
3. ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej;
4. ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobku.

Małżonkowie mogą ustanowić umową majątkową jedynie jeden z ustrojów wyżej wskazanych. Nie jest dopuszczalne ustanowienie przez małżonków innego ustroju majątkowego lub połączenie kilku tych ustrojów w jeden.

Umowa majątkowa zawarta przed zawarciem małżeństwa ma charakter wyłącznie organizacyjny. Wywołuje skutek dopiero z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Natomiast zawarcie umowy w trakcie małżeństwa skutkuje zmianą dotychczas występującego między małżonkami ustroju majątkowego.

Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie, a także rodzaj były tym osobom wiadome.

Ustrój przymusowy

Ustrój ten zastępuje wspólność ustawową lub umowną niezależnie od woli małżonków. Omawiany ustrój może powstać na dwa sposoby:

Po pierwsze: z mocy orzeczenia sądu – ustanowienie rozdzielności majątkowej następuje na żądanie jednego z małżonków w formie wyroku, jeżeli przemawiają za tym ważne powody, np. faktyczne życie w rozłączeniu; rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia; jednakże w wyjątkowych wypadkach sąd może ja ustanowić z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu;

Po drugie: z mocy ustawy – powstaje w przypadku ustania z mocy prawa wspólności ustawowej, umownej lub rozdzielność majątkowej z wyrównaniem dorobków w wyniku następujących zdarzeń: ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, orzeczenia separacji; w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy; taki sam skutek następuje z chwilą zniesienia separacji; jednakże na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między nimi rozdzielności majątkowej.