Rodzaje posiadania wskazane są nie tylko w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), ale także wyznaczone są przez doktrynę. Wyróżnia się:
- posiadanie samoistne i zależne;
- posiadanie w dobrej i złej wierze;
- posiadanie zgodne z tytułem prawnym i bez tytułu prawnego;
- posiadanie wadliwe i niewadliwe.
Posiadanie samoistne i zależne
Posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel. Natomiast posiadaczem zależnym jest ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (art. 336 k.c.).
Kryterium pozwalającym na rozróżnienie posiadania samoistnego i zależnego jest zakres władztwa nad rzeczą. Posiadaczem samoistnym jest osoba, która postępuje z rzeczą jak właściciel, manifestuje ona wolę wykonywania prawa własności. Nie musi ona jednak posiadać tytułu prawnego do rzeczy.
Posiadaczem samoistnym jest np. właściciel rzeczy, złodziej, nieuczciwy znalazca.
Posiadanie zależne posiada wiele dalszych odmian. Istotne jest jednak tylko to, iż w przypadku tego rodzaju posiadania chodzi o władztwo nad cudzą rzeczą. Władztwo to ma węższy zakres niż w przypadku posiadania samoistnego. Ponadto posiadanie to może nie być poparte tytułem prawnym.
Dziedziczenie posiadania rzeczy polega na przejściu na spadkobierców – z mocy prawa, z chwilą otwarcia spadku – wszystkich skutków prawnych, jakie wynikały z jej posiadania przez spadkodawcę, nie zależy natomiast od tego, czy spadkobiercy objęli w faktyczne władztwo rzecz znajdującą się dotychczas w posiadaniu spadkodawcy, a więc, czy kontynuują jego posiadanie (Postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKU 105/98).
Należy podkreślić, iż posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne (art. 337 k.c.). posiadanie samoistne może być przekształcone w posiadanie zależne i odwrotnie. Decydujące znaczenie ma psychiczny element woli posiadania.
Samoistny posiadacz rzeczy w złej wierze, który w czasie biegu zasiedzenia zwraca się do właściciela lub innej osoby, którą uważa za właściciela, z ofertą nabycia własności tej rzeczy w drodze umowy, nie pozbawia swego posiadania przymiotów samoistności, chyba że z innych okoliczności wynika, iż rezygnuje z samodzielnego i niezależnego od woli innej osoby władania rzeczą (Postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKN 430/98).
Posiadanie w dobrej i złej wierze
Nie ma legalnej definicji dobrej lub złej wiary.
Przyjmuje się, że posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto pozostaje w błędnym, lecz usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że przysługuje mu wykonywane prawo do rzeczy. W przypadku posiadacza samoistnego jest to prawo własności, natomiast w przypadku posiadacza zależnego jest to inne prawo do cudzej rzeczy. Dobra wiara wyłączona jest przez wiedzę, że wykonywane prawo nie przysługuje posiadaczowi, jak również przez jego niedbalstwo.
Wejście w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy zobowiązującej do przeniesienia jej własności, zawartej w formie aktu notarialnego, nie uzasadnia przyznania przymiotu dobrej wiary posiadaczowi, który wie, że prawo własności nie przysługuje jemu, lecz innej osobie (Postanowienie SN z dnia 23 kwietnia 1997 r., I CKN 74/97).
W złej wierze pozostaje bowiem posiadacz, który wie, że nie przysługuje mu wykonywane prawo lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się o tym dowiedzieć.
Z posiadaniem w dobrej lub złej wierze ustawa wiąże wiele skutków prawnych. Dotyczą one przede wszystkim takich zagadnień, jak zasiedzenie, rozliczenia między właścicielem a posiadaczem rzeczy, nabycie prawa własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą.
Istnieje domniemanie dobrej wiary.
Zgodnie z art. 7 k.c., jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.
Posiadanie zgodne z tytułem prawnym i bez tytułu prawnego
Posiadanie zgodne z tytułem prawnym jest to posiadanie wykonywane w ramach tytułu prawnego przysługującego posiadaczowi. Natomiast posiadaczem bez tytułu prawnego jest posiadacz, którego posiadanie nie wynika z żadnego prawa. Posiadaczem samoistnym rzeczy, którego posiadanie jest zgodne z tytułem prawnym jest jedynie właściciel. We wszystkich innych przypadkach mamy do czynie z posiadaniem samoistnym bez tytułu prawnego. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku posiadania zależnego.
Posiadanie wadliwe i niewadliwe
Posiadanie wadliwe występuje wówczas, gdy zostało ono nabyte za pomocą niedozwolonych przez prawo środków. Natomiast posiadanie niewadliwe to posiadanie uzyskane z użyciem środków dopuszczalnych przez ustawę. Ten podział posiadania nie ma jednak znaczenia normatywnego.