Przedawnienie roszczeń stanowi bardzo specyficzną instytucję. Polega ona tym, iż na skutek upływu określonego w przepisach prawa czasu wierzyciel traci możliwość skutecznego egzekwowania swoich uprawnień wobec dłużnika. Zgodnie z art. 117 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może się uchylić od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Należy podkreślić jednakże, iż nieważne jest zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu.
Istotnym jest fakt, iż roszczenie przedawnione wciąż istnieje. Przekształca się ono jednak w tzw. „roszczenie niezupełne”, które nie może być przymusowo egzekwowane.
Fakt przedawnienia roszczenia nie jest uwzględniany przez sąd z urzędu.
Konieczne jest, aby dłużnik podniósł zarzut przedawnienia roszczenia w postępowaniu sądowym. W przypadku takim powództwo zostanie oddalone.
Terminy przedawnienia roszczeń
Terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być skracane, ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 k.c.).
Co do zasady termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Od zasady tej ustawodawca przewidział jednakże liczne wyjątki. Dla przykładu wskazane zostaną niektóre z nich.
Sześciomiesięczny termin przedawnienia został przewidziany dla:
- roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki – termin ten liczy się od chwili, gdy przedmiot pożyczki miał być wydany;
- roszczenia przysługującego przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki – termin ten liczy się od dnia naprawienia szkody przez przewoźnika lub wytoczenia przeciwko niemu powództwa;
- roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z uszkodzenia bądź utraty rzeczy, które zostały wniesione do hotelu – termin ten liczy się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie.
Roczny termin przedawnienia obowiązuje w przypadku:
- roszczenia przysługującego zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody powstałej z powodu pogorszenia rzeczy – termin ten liczy się od dnia zwrotu rzeczy;
- roszczenia przysługującego zastawnikowi przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz – termin ten liczy się od dnia zwrotu rzeczy;
- uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej – termin ten liczy się od dnia, gdy kupujący dowiedział się o istnieniu wady;
- uprawnienie z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej – termin ten liczy się od dnia wydania rzeczy kupującemu.
Dwuletni termin przedawnienia został przewidziany dla:
- roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych;
- roszczenia wynikające z umowy o dzieło – termin ten liczy się od dnia oddania dzieła, a w przypadku, gdy dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.
Trzyletni termin przedawnienia obowiązuje w przypadku:
- roszczenia ze stosunku pracy – termin ten liczy się od dnia, gdy roszczenie stało się wymagalne;
- uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne – wady budynku – termin ten liczy się od dnia wydania rzeczy kupującemu;
- roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku – termin ten liczy się od dnia ogłoszenia testamentu.
Pięcioletni termin przedawnienia obowiązuje dla roszczenia z tytułu zapisu. Termin ten liczy się od dnia wymagalności zapisu.
Natomiast dziesięcioletni termin przedawnienia został przewidziany dla:
- roszczenia przysługującego pracodawcy o naprawienie szkody, która została wyrządzona przez pracownika z winy umyślnej;
- roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenia stwierdzonego ugodą zawartą przed sądem lub przed sądem polubownym, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy.