Prawo cytatu wynika z ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24 poz. 83 z późn. zm.). Zgodnie z nim wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (art. 29 ust. 1 UPrAut). Ponadto należy podkreślić, iż można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi inaczej (art. 34 UPrAut).
W przypadku, gdy cytat zostanie wykorzystany zgodnie z warunkami określonymi w przepisie art. 29 ust. 1 oraz art. 34 UPrAut twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Cytat w utworach, które stanowią samoistną całość
Zgodnie z przepisem art. 29 ust. 1 UPrAut umieszczanie cytatów jest dozwolone jedynie w utworach stanowiących samoistną całość. cytat może zostać wykorzystany w każdym rodzaju twórczości, konieczne jest jednakże, aby dzieło to było przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. W związku z tym niedozwolone jest korzystanie z prawa cytatu w pracach, które nie stanowią utworów.
Z prawa cytatu można korzystać jedynie wówczas, gdy cudzy tekst umieszczony został w dziele spełniającym warunki uznania go za utwór zgodnie z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Cele wykorzystania cytatu
Prawo cytatu ogranicza się jedynie do przypadków, w których utwór jest cytowany w zakresie uzasadnionym:
wyjaśnianiem;
- analizą krytyczną;
- nauczaniem;
- prawami gatunku twórczości.
Ustawodawca wskazał w ten sposób cele, które powinien spełniać cytat.
Pierwszym ze wskazanych celów umieszczenia cytatu w utworze jest wyjaśnianie. Cel ten zrealizowany będzie wówczas, gdy przytoczenie cytatu z cudzej twórczości będzie niezbędne dla pełnego zrozumienia i jasności tematów, o których stanowi utwór. Należy podkreślić jednakże, iż skorzystanie z cytatu nie może prowadzić do wykluczenia potrzeby zaznajomienia się z całym dziełem, z którego pochodzi cytowany fragment.
Jeżeli chodzi o nauczanie to należy wskazać, iż cytat umieszczony w utworze w tym celu nie musi być ściśle związany z procesem edukacji szkolnej, czy też edukacji naukowej. Konieczne jest jednakże, aby celem umieszczenia cytatu w utworze było lepsze zrozumienie poruszanych w nim kwestii przez odbiorcę.
Cel cytatu w postaci prawa gatunku twórczości oznacza natomiast, iż wykorzystanie cytatu z cudzej twórczości jest niezbędne dla autora utworu do osiągnięcia zamierzonego celu twórczego. Konieczne jest ponadto, aby utwór cytowany był w pewnym twórczym związku z utworem nowo powstałym.
Przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło (Wyrok SN z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 232/04).
Zakres dozwolonego cytowania cudzego utworu
Ustawodawca expressis verbis w przepisie art. 29 ust. 1 UPrAut wskazał, iż prawo cytatu dotyczy jedynie cytowania urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości. Przepisy przedmiotowej ustawy nie wskazują jednak, jakie rozmiary może mieć cytat.
Cytat zaczerpnięty z cudzej twórczości nie powinien stanowić większości innego utworu, a także nie powinien stanowić o jego walorze.
Oceniając dopuszczalną wielkość cytatu należy brać pod uwagę dwie okoliczności:
- cel przytoczenia cytatu;
- kontekst, w jakim cytat został przytoczony.
Należy podkreślić, iż niedopuszczalne jest cytowanie cudzego dzieła w takim zakresie, iż praktycznie dochodzi do jego reprodukcji w innym utworze.
Sposób oznaczenia cytatu
Prawidłowe oznaczenie cytatu ma miejsce wówczas, gdy wskazany zostaną następujące informacje:
- imię i nazwisko twórcy cytatu;
- źródło, z którego cytat pochodzi.
Należy podkreślić jednakże, iż podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości.
Prawidłowe oznaczenie cytatu oznacza, iż imię i nazwisko twórcy cytatu oraz źródło, z którego on pochodzi będzie przypisane do konkretnego fragmentu zamieszczonego w nowym utworze.
Konsekwencje naruszenia prawa cytatu
Naruszenie prawa cytatu stanowi naruszenie praw autorskich twórcy, którego twórczość została wykorzystana w innym utworze. W przypadku takim twórca może domagać się od osoby, która dopuściła się wskazanego naruszenia zaniechania tego działania, a także dopełnienia czynności, które potrzebne są do usunięcia jego skutków. W przypadku, gdy naruszenie było zawinione twórca może żądać także odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo wpłacenia odpowiedniej sumy na wskazany przez twórcę cel społeczny. Twórcy przysługują także roszczenia majątkowe.
Nie można zapominać także, iż nieprawidłowe oznaczenie cytatu może wyczerpywać znamiona przestępstwa plagiatu i narażać osobę, która skorzystała z cudzej twórczości na odpowiedzialność karną.