Zgodnie z przepisem art. 57 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) co do zasady orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Pozew rozwodowy bez orzekania o winie może wnieść zarówno jeden z małżonków, jak i każdy z małżonków osobno. Pozwu tego małżonkowie nie mogą wnieść wspólnie.
Konieczne jest natomiast, aby małżonek niebędący powodem, poprał zawarte w pozwie żądanie drugiego małżonka w przedmiocie zaniechania orzekania o winie. Żądanie to prowadzi do przyspieszenia postępowania sądowego, ponieważ sąd nie przeprowadza postępowania dowodowego mającego na celu ustalenie, które z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego. Sąd obowiązany jest jednak przeprowadzić postępowanie, w którym ustali, czy przesłanki orzeczenia rozwodu zostały spełnione, tzn. czy doszło do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami.
Małżonkowie mogą w trakcie sprawy rozwodowej cofnąć wniosek o orzeczenie rozwodu bez orzekania o winie.
Na podstawie przepisu art. 41 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1965, Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) pozew rozwodowy wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Natomiast rzeczowo właściwym jest sąd okręgowy.
Pozew o rozwód bez orzekania o winie powinien zawierać:
- imię, nazwisko, adres powoda;
- imię, nazwisko, adres pozwanego;
- oznaczenie sądu, do którego pozew jest skierowany;
- oznaczenie rodzaju pisma;
- żądanie orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie;
- uzasadnienie – wskazanie przyczyn wystąpienia z pozwem;
- dowody, których przeprowadzenia na rozprawie żąda powód;
- podpis powoda;
- wskazanie załączników – m.in. odpis skrócony aktu małżeństwa.
Pozew o rozwód podlega opłacie stałej w wysokości 600 zł.
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Na wniosek jednego z małżonków sąd może także w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd obowiązany jest uwzględnić przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Orzeczenie o winie w wyroku rozwodowym ma istotne konsekwencje.
Wpływa ono na możliwość dochodzenia alimentów od małżonka po ustaniu małżeństwa. Małżonek, który ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego ma obowiązek alimentacyjny w stosunku do:
- małżonka niewinnego rozkładu pożycia;
- małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku.
Natomiast małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego ma obowiązek alimentacyjny tylko względem małżonka, który także nie ponosi winy za ten rozkład.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.