Stwierdzenie nabycia spadku regulują przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1965 r., Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wszczynane jest jedynie na wniosek.
Należy podkreślić, iż od wyżej wskazanej zasady ustawodawca nie przewidział żadnego wyjątku.
Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku wystąpić mogą następujące podmioty:
- spadkobierca, spadkobierca osoby powołanej do spadku, która zmarła przed stwierdzeniem nabycia spadku, oraz osoby nabywające spadek według ogólnych reguł dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności po odrzuceniu spadku przez spadkobiercę ustawowego dziedziczącego spadek w pierwszej kolejności;
- osoby uprawnione według treści testamentu (zapisobierca czy dalszy zapisobierca), nabywca spadku lub udziału w spadku, wierzyciel spadku, dłużnik spadku, wykonawca testamentu oraz kurator spadku;
- współwłaściciel przedmiotów wchodzących w skład spadku oraz osoba, która pozostawała w konkubinacie ze spadkodawcą;
- wierzyciel spadkobiercy;
- strona dochodząca wydania nieruchomości – po zmarłym właścicielu (współwłaścicielu) tej nieruchomości;
- osoba bliska najemcy dochodząca ustalenia wstąpienia w stosunek najmu w przypadku śmierci wynajmującego.
Do stwierdzenia nabycia spadku wyłącznie właściwy jest sąd spadku.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku:
- powinien odpowiadać wymogom wskazanym w przepisie art. 511 w związku z art. 187 k.p.c.;
- powinien zawierać oznaczenie spadkodawcy;
- może zawierać wniosek co do sposobu dziedziczenia, a także osób dziedziczących;
- powinien zawierać wskazanie okoliczności faktycznych, które dotyczą kręgu spadkobierców ustawowych, a także ewentualnych testamentów; w przypadku, gdy spadek otwarto przed 14 lutym 2001 r. przedmiotowy wniosek powinien zawierać także wskazanie okoliczności faktycznych dotyczących wchodzenia w skład spadku gospodarstwa rolnego;
- powinien zawierać wskazanie okoliczności faktycznych, które uzasadniają właściwość sądu w przypadku, gdy nie wynikają one z aktu zgonu;
Do wniosku powinno dołączyć się także akt zgonu spadkodawcy, jeżeli dokument ten nie został złożony przy składaniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Wniosek może dotyczyć stwierdzenia nabycia spadku po kilku osobach pod warunkiem, iż zachodzi tożsamość sądu spadku (Orzeczenie SN z dnia 25 maja 1948 r., C.I. 295/48).
Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku można połączyć wniosek o zabezpieczenie
spadku lub zabezpieczenie przedmiotu zapisu windykacyjnego pod warunkiem, że nie ma kolizji właściwości miejscowej.
Istotnym jest fakt, iż z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku można wystąpić w każdym czasie. Uprawnienie do złożenia takiego wniosku nie ulega przedawnieniu, ani też nie wygasa w żadnych okolicznościach.
Co do zasady w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku obowiązkowe jest przeprowadzenie rozprawy. W przypadku jednakże, gdy już z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy, sąd może na posiedzeniu niejawnym oddalić wniosek. Na rozprawę sąd obowiązany jest wezwać nie tylko wnioskodawcę, ale także wszystkie osoby, które mogą należeć do kręgu spadkobierców ustawowych i testamentowych, jak również inne osoby zainteresowane, które zgłosiły swoje uczestnictwo w sprawie lub, których udział sąd uzna za konieczny.
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku powinny brać udział wszystkie osoby, na które przeszły prawa spadkobierców (Orzeczenie SN z dnia 2 października 1948 r., Lu.C. 498/48).
Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. Należy dodać, iż obowiązek zbadania, kto jest spadkobiercą dotyczy zarówno spadkobierców ustawowych, jak i testamentowych.
Za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. W zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie co do wszystkiego, co mu jest wiadome:
- o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
- o testamentach spadkodawcy.
Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia powinien uprzedzić składającego zapewnienie.
Sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów. W postanowieniu tym sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu. Stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego może nastąpić również przez wydanie przez sąd postanowienia częściowego.