Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) wyznacza trzy grupy spadkobierców ustawowych:
- pierwsza grupa – dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 § 1 k.c.), a jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, w jego miejsce wchodzą jego zstępni (art. 931 § 2 k.c.);
- druga grupa – małżonek spadkodawcy, rodzice spadkodawcy, rodzeństwo spadkodawcy oraz zstępni rodzeństwa (art. 932-935 k.c.);
- trzecia grupa – gmina, w której spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania lub Skarb Państwa (art. 935 § 3 k.c.).
Dziedziczenie spadkobierców należących do pierwszej grupy
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 § 1 k.c.).
Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności ustawowej to małżonkowi, który pozostał przy życiu przypada połowa dotychczasowego majątku wspólnego oraz co najmniej ¼ ze spadku. Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie był w związku małżeńskim lub małżeństwo zostało unieważnione albo orzeczono prawomocnie separację albo małżonek został wyłączony od dziedziczenia spadek z mocy ustawy przypada dzieciom spadkodawcy. Dzieci dziedziczą w częściach równych. Należy podkreślić, iż dotyczy to wszystkich dzieci spadkodawcy.
Jan Kowalski ma córkę i syna, którzy pochodzą ze związku małżeńskiego z Marią Kowalską. Ponadto po śmierci żony został ojcem córki, którą uznał. Po jego śmierci do spadkobierców ustawowych będą należeć wszystkie jego dzieci. Ponadto ich udziały w spadku będą równe. Każde z dzieci otrzyma 1/3 spadku. Jeżeli chodzi natomiast o osoby przysposobione i to zarówno w sposób pełny, jak i niepełny to dziedziczą oni po przysposabiającym w taki sam sposób, jak jego dzieci i dalsi zstępni.
Dziedziczenie spadkobierców należących do drugiej grupy
W przypadku, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych powołani do spadku z ustawy są jego małżonek i rodzice (art. 932 § 1 k.c.).
Udział spadkowy każdego z rodziców, który dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Przez przewidziany w art. 932 k.c. brak zstępnych spadkodawcy uzasadniający dziedziczenie rodzeństwa należy rozumieć nie tylko fizyczne nieistnienie zstępnych, ale także wyłączenie ich od dziedziczenia z takim skutkiem, „jakby nie dożyli otwarcia spadku”, a więc niegodność (art. 928 § 2 k.c.), odrzucenie spadku (art. 1020 k.c.) lub też umowne zrzeczenie się dziedziczenia (art. 1049 § 2 k.c.). (Postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 1972 r., III CRN 19/72).
Zgodnie z art. 933 § 1 k.c. udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy (art. 933 § 2 k.c.).
Natomiast w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych (art. 934 k.c.).
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (art. 9341 k.c.).
Dziedziczenie spadkobierców należących do trzeciej grupy
Zgodnie z art. 935 k.c. w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Posiadanie nieruchomości przez Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego (art. 935 § 3 k.c.), na podstawie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jest posiadaniem samoistnym w dobrej wierze także wtedy, gdy w wyniku postępowania o zmianę tego postanowienia okazało się, że spadek – na podstawie testamentu – nabyły inne osoby (Postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2000 r., V CKN 767/00).