Orzeczenie przez sąd rozwodu prowadzi do ustania wspólności majątkowej między małżonkami. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1965, Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku. W przypadku, gdy majątek położony jest w okręgach kilku sądów to wnioskodawca ma prawo wybrać jeden z nich. Jeżeli chodzi natomiast o właściwość rzeczową w przedmiotowych sprawach – to właściwy jest sąd rejonowy. Nie można zapominać także, iż na żądanie uczestnika przedmiotowego postępowania, które zostanie zgłoszone na pierwszej rozprawie, sąd może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się majątek wspólny lub jego znaczna część lub sądowi, w którego okręgu mieszkają wszyscy uczestnicy.
Należy podkreślić, iż podział majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków może być dokonany także w procesie rozwodowym, pod warunkiem jednakże, iż przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Postępowanie o podział majątku wspólnego po rozwodzie zostało w znacznej mierze uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego przez odesłanie do artykułów 680-689, które z kolei odsyłają do artykułów 617-625 k.p.c. Z tego podwójnego odesłania wynika, iż sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego po rozwodzie rozstrzyga o wszystkich kwestiach, które związane są tą wspólnością. Sąd rozstrzyga więc o:
- tym, jakie przedmioty należą do majątku wspólnego;
- żądaniu ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym;
- tym, jakie wydatki i nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty podlegają zwrotowi;
- tym, jakie wydatki i nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny podlegają zwrotowi;
- roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy;
- pobranych pożytkach;
- wierzytelnościach.
Regulacja ujęta w art. 566 i 567 k.p.c. odnosi się do wszystkich kategorii majątków, bez względu na to, czy źródłem wspólności jest ustawowy ustrój małżeński, czy też majątkowa umowa małżeńska (Orzeczenie SN z dnia 25 kwietnia 1962 r., IV CR 172/62).
Podział majątku wspólnego na wniosek małżonków może być także dokonany przez sąd polubowny.
Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o podział majątku wspólnego to:
- każde z małżonków;
- następcy prawni małżonków;
- wierzyciel jednego z małżonków, który zajął roszczenie o podział majątku wspólnego;
- Rzecznik Praw Obywatelskich;
- prokurator.
W postępowaniu o podział majątku wspólnego po rozwodzie sąd obowiązany jest z urzędu ustalić skład i wartość majątku wspólnego, który podlega podziałowi.
Co do zasady podział obejmuje składniki majątku wspólnego , które wchodziły w jego skład w chwili dokonywania podziału.
Od zasady tej dopuszczalny jest następujący wyjątek. W przypadku, gdy przed podziałem majątku wspólnego jeden z małżonków w sposób rozmyślny zniszczy lub wyzbędzie się składników majątkowych należących do majątku wspólnego ze szkodą dla rodzin, to przy ustalaniu masy podziału wartość uszczuplonego majątku powinna mieć wpływ na rozliczenie pieniężne między podmiotami tego majątku albo na ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym.
Nie jest przeszkodą do zaliczenia do majątku wspólnego nieruchomości okoliczność, że w księdze wieczystej ujawniony jako właściciel jest tylko jeden ze współmałżonków, mimo że nabycie nastąpiło na zasadach wspólności ustawowej( Postanowienie SN z dnia 7 września 1967 r., II CR 184/67).
Nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości przez jednego z małżonków nie stanowi przeszkody do zaliczenia tej nieruchomości do majątku podlegającego podziałowi, jeżeli drugi małżonek nie uczestniczył w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, a jego bieg zakończył się w czasie trwania wspólności ustawowej (Uchwała SN z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP 7/78).
Postanowienie w przedmiocie podziału majątku wspólnego po rozwodzie ma charakter integralny i kompleksowy.
W przedmiotowym postępowaniu zasadniczo sąd rozstrzyga wyłącznie o aktywach należących do wspólnego majątku. Od tej zasady należy jednakże wskazać następujący wyjątek. Dotyczy on długów, które związane są z majątkiem wspólnym i ciążą w czasie trwania wspólności na obojgu małżonkach.
Skarga kasacyjna w sprawach o podział majątku wspólnego po rozwodzie przysługuje jedynie w przypadku, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi co najmniej sto pięćdziesiąt tysięcy złotych.
Wartością przedmiotu zaskarżenia w sprawie o podział majątku wspólnego jest wartość poszczególnych rzeczy i praw, których objęcie lub nieobjęcie rozstrzygnięciem sądu albo sposób ich podziału kwestionuje skarżący, a także wartość roszczeń, w zakresie których rozstrzygnięcie jest przedmiotem zaskarżenia. Wartość przedmiotu zaskarżenia może więc pokrywać się z wartością majątku będącego przedmiotem podziału, ale może też być od niej niższa lub wyższa (Postanowienie SN z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02).