Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 pkt 1b ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r., Nr 101, poz. 649 z późn. zm.) umowa pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
Umowa pożyczki podlega wskazanemu wyżej podatkowi w następujących sytuacjach:
- w przypadku, gdy przedmiot pożyczki stanowią rzeczy, które znajdują się w Polsce lub prawa majątkowe, które wykonywane są w Polsce;
- w przypadku, gdy przedmiot pożyczki znajduje się za granicą, a nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce oraz umowa pożyczki została zawarta w Polsce.
Podatkowi od czynności cywilnoprawnych nie podlega umowa pożyczki, która jest objęta podatkiem od towarów i usług. Dotyczy to także przypadku, gdy przedmiotowa umowa jest z tego podatku zwolniona.
Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy pożyczki. Obowiązek ten ciąży na biorącym pożyczkę. W przypadku, gdy po stronie pożyczkobiorcy występuje kilka podmiotów są oni zobowiązani solidarnie do zapłaty podatku.
Podstawę opodatkowania przy umowie pożyczki stanowi kwota lub wartość pożyczki. Należy wyraźnie podkreślić, iż przedmiotowa umowa podlega opodatkowaniu bez względu na to, czy nastąpiło wydanie przedmiotu pożyczki.
Co do zasady stawka podatku od czynności cywilnoprawnych od umowy pożyczki wynosi 2 %.
Jednakże stawka podatku wynosi 20 % w przypadku, gdy przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:
- podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki albo jej zmiany, a należny podatek od tej czynności nie został zapłacony;
- biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
W przypadku, gdy podatnik nie złożył deklaracji dotyczącej podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności i powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na dokonanie tej czynności, to obowiązek podatkowy powstaje w momencie powołania się przez podatnika na dokonanie czynności cywilnoprawnej.
Od podatku zwolnione są następujące strony czynności cywilnoprawnych:
- państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne, międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa, korzystające na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych z przywilejów i immunitetów, a także członków ich personelu i inne osoby zrównane z nimi, jeżeli nie są one obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – pod warunkiem wzajemności;
- organizacje pożytku publicznego, jeżeli dokonają czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
- jednostki samorządu terytorialnego;
- Skarb Państwa;
- osoby nabywające na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe, zaliczone, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu;
- Agencję Rezerw Materiałowych.
Ponadto ustawodawca zwolnił od podatki pożyczki udzielane:
- przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek;
- w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768), w wysokości przekraczającej kwotę, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, pod warunkiem:
- złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności;
- udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym;
- na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn;
- na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w pkt 2 i 3, do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5.000 zł od jednego podmiotu i 25.000 zł od wielu podmiotów – w okresach 3 kolejnych lat kalendarzowych, począwszy od dnia 1 stycznia 2009 r.;
- z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych;
- z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych;
- przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.
Podatnicy są obowiązani, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika. Sytuacja taka ma miejsce wówczas, gdy czynność cywilnoprawna dokonywana jest w formie aktu notarialnego. W przypadku, gdy umowa pożyczki zwolniona jest od podatku, podatnik nie ma obowiązku składania deklaracji.