Pełnomocnictwo uregulowane jest w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Pełnomocnictwo to jednostronna czynność prawna mocodawcy, która skierowana jest do osoby, którą ustanawia się pełnomocnikiem.
Oświadczenie woli mocodawcy zawiera upoważnienie na mocy, którego pełnomocnik staje się przedstawicielem osoby, którą reprezentuje.
Udzielenie pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo udziela się na podstawie jednostronnej czynności prawnej. Czynność ta ma charakter upoważniający. Na jej podstawie pełnomocnik nabywa kompetencje do dokonywania czynności prawnych w imieniu oraz ze skutkiem dla mocodawcy.
Należy podkreślić, iż zakres umocowania pełnomocnika określa mocodawca w oświadczeniu woli. Oświadczenie to powinno być złożone pełnomocnikowi, ponieważ powinien zdawać sobie sprawę, że może działać w cudzym imieniu. Zgodnie z art. 108 k.c. pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. To samo dotyczy przypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.
Zakaz dokonywania przez pełnomocnika czynności prawnej „z samym sobą”, wynikający z art. 108 k.c., odnosi się również do sytuacji, gdy ta sama osoba fizyczna jest stroną czynności prawnej, działając z jednej strony jako organ będącego osobą prawną pełnomocnika mocodawcy, a z drugiej strony we własnym imieniu i na własną rzecz (Wyrok SN z dnia 9 marca 1993 r., I CR 3/93).
Pełnomocnik nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych. Wystarczające jest posiadanie przez niego ograniczonej zdolności do czynności prawnych.
Wynika to z brzmienia przepisu art. 100 k.c. zgodnie, z którym okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy.
Pełnomocnikiem może być nie tylko osoba fizyczna, ale także osoba prawna. Natomiast prokurentem może być jedynie osoba fizyczna i to tylko taka, która ma pełną zdolność do czynności prawnych (art. 1092 § 2 k.c.).
Rodzaje pełnomocnictwa
Wyróżnia się następujące rodzaje pełnomocnictwa:
- ogólne – obejmuje umocowanie do dokonywania czynności zwykłego zarządu (art. 98 k.c.);
- rodzajowe – obejmuje umocowanie do dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju;
- szczególne – obejmuje umocowanie do dokonywania indywidualnie określonej czynności prawnej.
Forma pełnomocnictwa
Co do zasady pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie.
Od zasady tej przepisy prawa przewidują jednak następujące wyjątki:
- pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie (art. 99 § 2 k.c.);
- prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie (art. 1092 § 1 k.c.);
- jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie (art. 99 § 1 k.c.).
Pełnomocnictwo rodzajowe powinno określać rodzaj czynności prawnej objętej umocowaniem oraz jej przedmiot. Jeżeli rodzaj czynności prawnej nie jest w pełnomocnictwie określony w sposób wyraźny, dla ustalenia rzeczywistej woli reprezentowanego mają zastosowanie reguły interpretacyjne obowiązujące przy tłumaczeniu oświadczeń woli (art. 56 i 65 k.c.) (Wyrok SN z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 866/97).
Ustanowienie kilku pełnomocników
Mocodawca ma prawo ustanowić kilku pełnomocników. Mogą oni mieć wówczas taki sam lub inny zakres umocowania.
W przypadku, gdy mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa (art. 107 k.c.).
Pełnomocnik może natomiast ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika:
- z treści pełnomocnictwa;
- z ustawy;
- ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Odwołanie pełnomocnictwa
Co do zasady pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane (art. 101 § 1 k.c.).
Jednakże odwołanie pełnomocnictwa nie jest dopuszczalne, gdy mocodawca zrzekł się tego uprawnienia z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Przepisy Kodeksu cywilnego nie zastrzegają żadnej formy odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę nawet w sytuacji, gdy forma taka była zastrzeżona dla udzielenia pełnomocnictwa (Wyrok SN z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 866/97).
Umocowanie wygasa natomiast ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwo niegasnące ze śmiercią mocodawcy umocowuje do działania w imieniu spadkobierców zmarłego mocodawcy. Zastrzeżenie na podstawie art. 101 § 1 k.c. nieodwołalności pełnomocnictwa nie wyklucza odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę z ważnych powodów (Wyrok SN z dnia 24 stycznia 2008 r., I CSK 362/07).
Pełnomocnictwo procesowe udzielone adwokatowi przez przedstawiciela ustawowego małoletniego dziecka w jego imieniu nie wygasa z chwilą dojścia do pełnoletności. Uzyskanie pełnoletności ma jedynie ten skutek, że ustaje przedstawicielstwo ustawowe. Okoliczność ta pozostaje jednak bez wpływu na udzielone w imieniu dziecka pełnomocnictwo, które może odwołać ono samo (Wyrok SN z dnia 9 marca 1983 r., I CR 34/83).
Zgodnie z art. 102 k.c. po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu. Wygaśnięcie umocowania powinno być wówczas zaznaczone na odpisie.