Oszustwo ubezpieczeniowe zostało uregulowane w art. 298 Kodeksu karnego. Zgodnie z jego treścią kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Zachowanie się sprawcy przestępstwa polega na spowodowaniu zdarzenia będącego podstawą do wypłaty odszkodowania z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia. Działanie takie popularnie nazywa się oszustwem ubezpieczeniowym. Jest to zatem każde zachowanie, z którego skutkiem łączy się wypłata odszkodowania, bez względu na to, czy było ono tylko pozorowane czy spowodowane umyślnie w celu wyłudzenia odszkodowania z tytułu ubezpieczenia. Z omawianego przepisu wyłączone jest, jak słusznie zwraca uwagę P. Kardas, spowodowanie zdarzeń, które wprawdzie stanowią przesłankę do wypłaty odszkodowania, ale na innej niż umowa ubezpieczeniowa podstawie prawnej. Jako przykład takiej sytuacji P. Kardas podaje wypłatę odszkodowania z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (P. Kardas, Komentarz do ustawy o ochronie obrotu gospodarczego , Warszawa 1995, s. 75).
Zachowanie się sprawcy przestępstwa może polegać np. na zniszczeniu mienia (samochodu) w taki sposób, aby upozorować wypadek w celu uzyskania odszkodowania z tytułu ubezpieczenia. Przy czym chodzi tu o każdy rodzaj ubezpieczenia. Odpowiedzialność za oszustwa ubezpieczeniowe nie jest ograniczona rodzajem ubezpieczenia. Mogą to więc być wyłudzane odszkodowania z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC), ubezpieczenia autocasco (AC) oraz ubezpieczenia budynków, budowli, lokali mieszkalnych od ognia i innych żywiołów oraz inne.
Art. 298 § 1 k.k. w zakresie wykładni znamienia czasownikowego „powoduje” należy interpretować stricte językowo, tzn. odnosić go do zdarzeń jedynie rzeczywiście spowodowanych, wywołanych, a nie stosować go w przypadku zdarzeń pozorowanych. Obejmowanie zakresem kryminalizacji także przypadków zdarzeń upozorowanych byłoby nadinterpretowaniem znamienia „powoduje” i – w istocie – stosowaniem interpretacji contra legem . Gdyby natomiast było inaczej, zbyteczne stałyby się czynione od pewnego czasu zabiegi, zmierzające do znowelizowania przepisu art. 298 § 1 k.k. poprzez ujęcie obok określenia „powoduje zdarzenie” także określenia „pozoruje zdarzenie” (tak M. Malinowski, Przestępstwo oszustwa ubezpieczeniowego , Prok. i Pr. 2007, nr 10).
Ze względu na brak w treści art. 298 wariantu nieumyślnego zachowania sprawcy należy stwierdzić, iż oszustwo ubezpieczeniowe można popełnić jedynie umyślnie. Należy tutaj zastrzec, iż w przypadku oszustwa ubezpieczeniowego strona podmiotowa sprowadza się wyłącznie do zamiaru bezpośredniego. Przyczyną ograniczenia strony podmiotowej jedynie do zamiaru bezpośredniego jest wskazana przez ustawodawcę konieczność działania w celu uzyskania odszkodowania. Zatem przestępstwo oszustwa ubezpieczeniowego należy uznać za przestępstwo kierunkowe, tzn. znamienne celem, a zamiar sprawcy przybierze tutaj szczególną postać zamiaru bezpośredniego kierunkowego. Natomiast celem sprawcy tegoż przestępstwa jest uzyskanie odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia. Działanie w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia jako znamię przestępstwa określonego w art. 298 § 1 należy interpretować analogicznie do działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, co jest znamieniem klasycznego oszustwa z art. 286 § 1. W przypadku oszustwa ubezpieczeniowego korzyścią majątkową – pozostając w zgodzie z rozumieniem tego określenia ujętym w art. 115 § 4 – jest konkretna suma pieniężna składająca się na odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego. Działanie sprawcy oszustwa ubezpieczeniowego jest uwarunkowane celem w postaci uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia. Cel ten – jak to już dowiedziono – jest zbieżny z celem sprawcy klasycznego oszustwa, tj. działaniem w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. W związku z tym nie występują żadne przeszkody, aby przy wymierzaniu kary sprawcy oszustwa ubezpieczeniowego sąd mógł się oprzeć na art. 33 § 2 k.k. i wymierzyć obok kary pozbawienia wolności także karę grzywny. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 33 § 2 k.k. sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3 , jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął (tak M. Malinowski, Przestępstwo oszustwa… ).
Przestępstwo to nie jest uzależnione od skutku w postaci niekorzystnego rozporządzania mieniem (wypłaty odszkodowania). Jest ono popełnione w chwili spowodowania zdarzenia, które dopiero w przyszłości może doprowadzić do wypłaty tego odszkodowania. W wyniku zachowania się sprawcy zostaje tylko narażony interes gospodarczy towarzystwa ubezpieczeniowego, a nie powstaje rzeczywista strata.
Art. 298 § 2 przewiduje możliwość wyłączenia odpowiedzialności karnej, jeżeli spełnione zostaną warunki przewidziane w tym przepisie, tj. gdy sprawca zapobiegnie wypłacie nienależnego (wyłudzanego) odszkodowania (czynny żal). Wyłączenie karalności jest dodatkowo uzależnione od dobrowolnego, dokonanego bez żadnego przymusu, zapobiegnięcia wypłacie odszkodowania przed wszczęciem postępowania karnego. Chodzi tu o czas wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, o którym mowa w art. 305 § 1 k.p.k., a nie o wszczęcie procedury związanej z wypłatą odszkodowania.
Klauzulę niekaralności z art. 298 § 2 należy wiązać z wyrażeniem „przed wszczęciem postępowania karnego” . Wszczęcie postępowania karnego musi dotyczyć działania sprawcy polegającego na spowodowaniu zdarzenia będącego podstawą do wypłaty odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia majątkowego, tj. popełnienia przestępstwa z art. 298 § 1. Wszczęcie postępowania karnego o przestępstwo inne niż oszustwo ubezpieczeniowe, np. sprowadzenie zdarzenia zagrażającego życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać pożaru ( art. 163 § 1 pkt 1 k.k.), czy też uszkodzenie mienia ( art. 288 § 1 k.k.) nie jest postępowaniem karnym, którego wszczęcie zamyka drogę sprawcy przestępstwa z art. 298 § 1 do skorzystania z dobrodziejstwa instytucji czynnego żalu z art. 298 § 2 (tak M. Malinowski, Przestępstwo oszustwa… ).