Zgodnie z ustawą z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1965, Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Osoba, która bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na nią grzywnę.
Ujawnienie testamentu spadkodawcy następuje przez jego ogłoszenie.
Przewidziany w art. 646 k.p.c. obowiązek złożenia testamentu w sądzie spadku dotyczy również notariusza i obejmuje każdy testament, także testament odwołany (Uchwała SN z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 14/03).
W celu stwierdzenia, czy istnieje testament i gdzie się znajduje, sąd spadku może nakazać złożenie oświadczenia w tym przedmiocie, stosując odpowiednio tryb przewidziany do wyjawienia przedmiotów spadkowych.
Sąd po wysłuchaniu osoby, u której według uzyskanych wiadomości testament się znajduje, wyda z urzędu postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w wyznaczonym terminie. Na postanowienie sądu w przedmiocie złożenia testamentu przysługuje zażalenie.
Sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy (art. 649 § 1 k.p.c.).
Należy podkreślić, iż zgodnie z przepisami ustawy o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności. Wynika z tego jednoznacznie, iż otwarcie i ogłoszenie testamentu odbywa się jawnie, a sąd lub notariusz ma obowiązek zawiadomić o terminie dokonania powyższych czynności osoby zainteresowane wówczas, gdy zażądały tego w chwili złożenia testamentu.
W przypadku, gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy, otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych.
W protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu należy:
- opisać stan zewnętrzny testamentu;
- wymienić datę testamentu;
- wymienić datę złożenia testamentu;
- wskazać osobę, która testament złożyła.
Natomiast na testamencie powinno zamieścić się datę jego otwarcia i ogłoszenia.
O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz obowiązany jest zawiadomić w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku. Ponadto notariusz niezwłocznie powinien o tym zawiadomić sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu.
Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w sądzie spadku, chyba że został złożony u notariusza. Jednakże na żądanie sądu spadku notariusz obowiązany jest przesłać złożony testament temu sądowi.
Zgodnie z ustawą z dnia 25 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) od wniosku o ogłoszenie testamentu nie pobiera się opłaty. Ogłoszenie testamentu następuje nawet bez wniosku zainteresowanego. Koniecznym jest jedynie wpłynięcie testamentu do sądu. Natomiast notariusz za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu pobiera opłatę w wysokości do 50 zł.
Wyżej wskazana procedura ma odpowiednie zastosowanie do stwierdzenia treści testamentu ustnego (art. 654 k.p.c.).