O odsetkach stanowi ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Odsetki to świadczenie uboczne, które realizowane jest zazwyczaj w takich samych przedmiotach co świadczenie główne. Wysokość odsetek obliczana jest według stopy procentowej oraz czasu, w którym korzysta się ze świadczenia głównego.
Cechy charakterystyczne odsetek to:
- związane są ze świadczeniem głównym;
- stanowią świadczenie uboczne z reguły od świadczeń pieniężnych;
- są zawsze świadczeniem okresowym.
W myśl art. 360 k.c. odsetki od sumy pieniężnej, w braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności, są płatne co roku z dołu, co przesądza o ich okresowym charakterze (Wyrok SN z dnia 26 sierpnia 1976 r., III CRN 181/76).
Źródła obowiązku świadczenia odsetek
Zgodnie z art. 359 § 1 k.c. odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z:
- czynności prawnej – wynika to z ogólnej reguły zgodnie, z którą jeden podmiot nie może nałożyć na inny podmiot obowiązku płacenia odsetek jedynie na mocy jednostronnego oświadczenia woli;
- ustawy, np. opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.);
- orzeczenia sądu;
- decyzji innego właściwego organu.
Wysokość odsetek
Wysokość odsetek wynika przede wszystkim z treści czynności prawnej. Może ona wynikać także z orzeczenia sądu albo decyzji, ale jedynie wówczas, gdy sąd lub organ administracyjny ma kompetencję do kształtowania obowiązku świadczenia odsetek.
Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (art. 359 § 21 k.c.).
W przypadku, gdy wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Ponadto postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
Należy podkreślić, iż przepisy o odsetkach maksymalnych mają zastosowanie jedynie do odsetek wynikających z czynności prawnych.
Jeżeli jednak wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe (art. 359 § 2 k.c.). Ich wysokość określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz. U. z 2008 r., Nr 220, poz. 1434). Zgodnie z nim wysokość odsetek ustawowych ustala się na 13 % w stosunku rocznym.
Odsetki ustawowe wynoszą 13% w stosunku rocznym.
Po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego należność główną wraz z obowiązującymi w dacie orzekania ustawowymi odsetkami zwłoki dopuszczalne jest dochodzenie dalszych wyższych odsetek zwłoki określonych w rozporządzeniach Rady Ministrów wydanych po dacie prawomocnego osądzenia sprawy (Uchwała SN z dnia 8 maja 1990 r., III CZP 20/90).
Zakaz anatocyzmu
Zakaz anatocyzmu oznacza zakaz pobierania odsetek od zaległych odsetek.
Zgodnie z art. 482 § 1 k.c. od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Zakaz anatocyzmu nie dotyczy jednak pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.
Terminy płatności odsetek
W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy (art. 360 k.c.).
Roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia (Uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 20/91).
Roszczenie o odsetki, kapitalizowane kwartalnie zgodnie z umową lokaty terminowej, staje się wymagalne następnego dnia po upływie każdego kwartału w okresie związania umową (Wyrok SN z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1219/00).
Przedawnienie
Roszczenie o zapłatę odsetek przedawnia się z upływem trzech lat, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej (art. 118 k.c.).
Roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego po powstaniu uzyskuje byt niezależny od długu głównego i ulega przedawnieniu według własnych reguł (Wyrok SN z dnia 19 stycznia 1990 r., IV CR 294/89).
Zgodnie z art. 120 k.c. bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie o zapłatę odsetek stało się wymagalne.