Przypadki, w których możliwe jest odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności uregulowane są w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.).
Wyróżnia się obligatoryjne oraz fakultatywne odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności.
Obligatoryjne wykonanie kary pozbawienia wolności następuje w przypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary. Odroczenie następuje wówczas do czasu ustania przeszkody. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.
Sąd pierwszej instancji, orzekający na podstawie art. 65 lub 67 k.k.w. z 1969 r. (obecnie: art. 150 i 151 k.k.w.), nie jest uprawniony do odroczenia wykonania kary z powodu, związanego wyłącznie z zamierzonym czy faktycznym wniesieniem kasacji (Postanowienie SN z dnia 4 lutego 1999 r., II KKN 526/98).
Natomiast sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres do roku, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki . W stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem, sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka. Ponadto sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności w wymiarze do 2 lat, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów. Odroczenia nie udziela się jednak skazanym, którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, skazanym określonym w art. 64 § 1 lub 2 lub w art. 65 Kodeksu karnego, a także skazanym za przestępstwa określone w art. 197-203 Kodeksu karnego popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.
Odroczenie może być udzielone kilkakrotnie (art. 151 § 3 k.k.w.).
Jednakże łączny okres odroczenia nie może przekroczyć wskazanych wyżej okresów. Okres odroczenia biegnie od dnia wydania pierwszego postanowienia w tym przedmiocie.
Odraczając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może zobowiązać skazanego do:
- podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej;
- zgłaszania się do wskazanej jednostki Policji w określonych odstępach czasu;
- poddania się odpowiedniemu leczeniu lub rehabilitacji, oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych.
Jeżeli odroczenie wykonania kary nie przekraczającej 2 lat pozbawienia wolności trwało przez okres co najmniej jednego roku – sąd może warunkowo zawiesić wykonanie tej kary (art. 152 § 1 k.k.w.).
Do łącznego okresu odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności, określonego w treści art. 151 § 3 k.k.w., stwarzającego możliwość ubiegania się o warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności na podstawie art. 152 k.k.w., okres pomiędzy datą zakończenia wcześniej udzielonego odroczenia a datą kolejnego postanowienia o odroczeniu, wlicza się tylko wówczas, gdy wniosek o kolejne odroczenie został złożony przed zakończeniem wcześniej udzielonego okresu odroczenia, przy czym łączny okres udzielonego kilkakrotnie odroczenia nie może, w żadnej sytuacji, przekroczyć roku od dnia wydania pierwszego postanowienia o odroczeniu, chyba że chodzi o kobietę ciężarną lub w okresie 3 lat po urodzeniu dziecka lub sprawowania nad nim opieki (Uchwała SN z dnia 25 lutego 2009 r., I KZP 32/08).
Wniosek o warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności może złożyć również sądowy kurator zawodowy. Na postanowienie w przedmiocie warunkowego zawieszenia wykonania kary przysługuje zażalenie. W posiedzeniu sądu ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz obrońca, a także sądowy kurator zawodowy, jeżeli składał wniosek o wydanie postanowienia. Natomiast w posiedzeniu w przedmiocie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz jego obrońca, a także sądowy kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego, jeżeli składali wniosek o wydanie postanowienia. Na postanowienie w przedmiocie odroczenia przysługuje zażalenie.
Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności sąd może odwołać w razie ustania przyczyny, dla której zostało udzielone, lub w wypadku, gdy skazany nie korzysta z odroczenia w celu, w jakim zostało udzielone, albo rażąco narusza porządek prawny, jak również z powodu niewykonywania obowiązków nałożonych w związku z tym odroczeniem. Właściwy sąd odwołuje odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, jeżeli wskazane okoliczności zaistnieją po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.
Należy podkreślić, iż jeżeli w czasie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności skazany został tymczasowo aresztowany, sąd bezzwłocznie kieruje orzeczenie do wykonania.
Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności wobec żołnierza sąd może odwołać również na wniosek właściwego dowódcy (art. 157 k.k.w.).
Na postanowienie w przedmiocie odwołania odroczenia przysługuje zażalenie.