Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części określa ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Podmiot ponoszący odpowiedzialność
Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli (art. 434 k.c.).
Należy podkreślić, iż budowlą jest nie tylko budynek, lecz wszystkie urządzenia związane z gruntem, które zostały skonstruowane przez człowieka, np. mosty, pomniki. Natomiast samoistnym posiadaczem budowli jest osoba fizyczna lub prawna władająca nią jak właściciel (art. 336 k.c.).
Zasady odpowiedzialności
Za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części samoistny posiadacz odpowiada na zasadzie ryzyka.
Należy podkreślić jednak, iż wskazana zasada odpowiedzialności samoistnego posiadacza została ograniczona tylko do dwóch zdarzeń:
- braku utrzymania budowli w należytym stanie;
- wad w budowie.
Jeżeli te dwa zdarzenia były przyczyną zawalenia się budowli lub oderwania się jej części odpowiada za nie samoistny posiadacz budowli w chwili wypadku. Nie może się on uwolnić od odpowiedzialności przez wykazanie, iż nie ponosi winy za utrzymanie budowli w nienależytym stanie lub za jej wady konstrukcyjne.
Adam Nowak kupił od Mateusza Kowalskiego dom w czerwcu 2011 r. Nie zdawał sobie sprawy z wad konstrukcyjnych zakupionego domu. Dom ten we wrześniu 2011 r. zawalił się z powodu wskazanych wad. Odpowiedzialność za jego zawalenie będzie ponosić Adam Nowak. Nie może on uwolnić się od tej odpowiedzialność wskazując, iż nie ponosi winy w wadliwym skonstruowaniu domu.
Rozsadzenie przewodu kominowego spowodowane zapaleniem się nagromadzonej w nim sadzy, a w konsekwencji rozerwanie ściany w pomieszczeniu mieszkalnym, jest oderwaniem się części budowli w rozumieniu art. 434 k.c. Posiadacza budowli nie uwalnia od odpowiedzialności powierzenie jednostce wyspecjalizowanej okresowego czyszczenia przewodów kominowych (Wyrok SN z dnia 13 września 1988 r., IV CR 231/88).
Jeżeli jednak zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części będzie następstwem innych niż wskazane wyżej zdarzeń, samoistny posiadacz budowli nie będzie ponosił odpowiedzialności.
Właściciel budynku nie będzie ponosił odpowiedzialności za oderwanie się jego części w przypadku, gdy doprowadzi do tego zachowanie samego poszkodowanego lub osoby trzeciej.
Zawinione – z powodu niedbalstwa funkcjonariusza państwowego – zaniechanie zastępczego wykonania w trybie art. 124 i nast. postępowania egzekucyjnego w administracji (Dz. U. z 1966 r. Nr 24, poz. 151) decyzji nakazującej samoistnemu posiadaczowi budynku wyburzenie balkonów, zagrażających bezpieczeństwu ludzi i mienia, uzasadnia odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną oderwaniem się balkonu (Wyrok SN z dnia 2 czerwca 1972 r., I CR 42/72).
Przewidziana w art. 434 k.c. odpowiedzialność samoistnego posiadacza budynku nie wyłącza odpowiedzialności innej osoby za szkodę wyrządzoną przez oderwanie się części budowli, jeżeli pomiędzy zaniedbaniem tej osoby a oderwaniem się części budowli zachodzi związek przyczynowy (Wyrok SN z dnia 18 lutego 1981 r., IV CR 605/80).
Przepis art. 434 k.c. zawiera domniemanie prawne zgodnie, z którym przyjmuje się, iż to właśnie wady w budowie budowli lub utrzymanie jej w nienależytym stanie doprowadziło do zawalenia się budowli lub oderwania się jej części.
Na samoistnego posiadacza budowli nałożony został ciężar obalenia tego domniemania. Może to uczynić jedynie wykazując, że inne zdarzenie aniżeli niewłaściwe utrzymanie budowli lub wady w jej budowie spowodowały jej zawalenie lub oderwanie się jej części. To inne zdarzenie wykazane przez samoistnego posiadacza musi pozostawać w odpowiednim związku przyczynowym z zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części.
Natomiast poszkodowanego obciąża obowiązek wykazania faktu poniesienia szkody i jej wysokości.