Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna kuratorów zawodowych uregulowana jest w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).
Ważne: Za naruszenie obowiązków kuratora kuratorzy zawodowi ponoszą odpowiedzialność porządkową albo dyscyplinarną (art. 52 ust. 1 UKurS).
Kary porządkowe i dyscyplinarne
Karę porządkową za przewinienie mniejszej wagi stanowi upomnienie.
Karami dyscyplinarnymi są:
- nagana;
- nagana z ostrzeżeniem;
- nagana z pozbawieniem możliwości uzyskania wyższego stopnia służbowego przez okres 2 lat;
- usunięcie z zajmowanego stanowiska;
- wydalenie ze służby kuratorskiej.
Zgodnie z art. 53 ust. 1 UKurS karę porządkową upomnienia kuratorowi okręgowemu i jego zastępcy wymierza prezes sądu okręgowego, a pozostałym kuratorom – prezes sądu rejonowego. kurator w ciągu 3 dni od zawiadomienia go o ukaraniu karą porządkową upomnienia może odwołać się odpowiednio do Ministra Sprawiedliwości lub prezesa sądu okręgowego.
Sądy dyscyplinarne
Sądy dyscyplinarne są dwuinstancyjne. Sąd drugiej instancji działa przy Ministrze Sprawiedliwości. Do rozpoznania spraw dyscyplinarnych w pierwszej instancji właściwy jest sąd dyscyplinarny w sądzie okręgowym, w którym kurator objęty postępowaniem pełni służbę. Sądy dyscyplinarne orzekają w składzie trzyosobowym. Do orzekania w sądach dyscyplinarnych uprawnieni są wszyscy kuratorzy zawodowi, z wyjątkiem kuratora okręgowego i jego zastępcy oraz rzecznika dyscyplinarnego.
Od 6 do 12 członków sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji wybiera okręgowe zgromadzenie kuratorów (art. 55 ust. 1 UKurS). Ponadto okręgowe zgromadzenie kuratorów wybiera kandydata na członka sądu dyscyplinarnego drugiej instancji. Następnie Minister Sprawiedliwości spośród tych kandydatów wybiera 12 członków sądu dyscyplinarnego drugiej instancji. Kadencja sądu dyscyplinarnego trwa 6 lat (art. 55 ust. 4 UKurS).
Skład sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji wyznacza prezes sądu okręgowego w kolejności alfabetycznej, z listy członków odpowiedniego sądu, a skład sądu drugiej instancji wyznacza w kolejności alfabetycznej Minister Sprawiedliwości. Składowi przewodniczy członek najstarszy służbą. Przewodniczący składu wyznacza protokolanta spośród kuratorów zawodowych.
Członkowie sądów dyscyplinarnych są niezawiśli i podlegają tylko ustawie (art. 57 UKurS).
Rzecznik dyscyplinarny
Uprawnionym oskarżycielem przed sądem dyscyplinarnym w sprawach kuratorów jest rzecznik dyscyplinarny. Wybiera go okręgowe zgromadzenie kuratorów spośród swoich członków. Kadencja rzecznika dyscyplinarnego trwa 6 lat. Rzecznik dyscyplinarny na żądanie prezesa sądu okręgowego przeprowadza postępowanie wyjaśniające i występuje z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Zgodnie z art. 59 UKurS do zadań rzecznika dyscyplinarnego należy:
- prowadzenie postępowania wyjaśniającego;
- składanie wniosków o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli wyniki postępowania wyjaśniającego to uzasadniają;
- udział w rozprawach w charakterze strony;
- wnoszenie odwołań od orzeczeń sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji;
- udział w postępowaniu odwoławczym.
Przebieg postępowania dyscyplinarnego
Obwiniony może ustanowić obrońcę spośród kuratorów zawodowych (art. 60 ust. 1 UKurS).
W wypadku, gdy obwiniony nie ma obrońcy z wyboru, a rzecznik dyscyplinarny wnosi o orzeczenie kary wydalenia ze służby kuratorskiej, przewodniczący sądu dyscyplinarnego wyznacza mu obrońcę z urzędu spośród kuratorów zawodowych.
Sąd dyscyplinarny pierwszej instancji wszczyna postępowanie dyscyplinarne z dniem zgłoszenia wniosku rzecznika dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania. Sąd ten wydaje orzeczenie po przeprowadzeniu rozprawy, w toku której wysłuchuje rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego oraz jego obrońcy, a także po rozpatrzeniu innych dowodów mających znaczenie w sprawie. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo obwinionego lub jego obrońcy na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Rozprawa jest jawna. Jednakże w uzasadnionych wypadkach skład orzekający może wyłączyć jawność rozprawy. Ogłoszenie orzeczenia jest jednak zawsze jawne. Z przebiegu rozprawy należy sporządzić protokół, który podpisuje przewodniczący składu orzekającego i protokolant.
Na podstawie art. 62 ust. 1 UKurS orzeczenie powinno być ogłoszone bezpośrednio po naradzie. W wyjątkowych wypadkach można odroczyć ogłoszenie orzeczenia na czas nie dłuższy niż 3 dni. O terminie ogłoszenia orzeczenia przewodniczący składu orzekającego zawiadamia strony bezpośrednio po zakończeniu narady. Po ogłoszeniu orzeczenia przewodniczący składu orzekającego podaje ustnie zasadnicze motywy rozstrzygnięcia. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom z urzędu, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia jego ogłoszenia.
Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji strony mają prawo wnieść odwołanie. W odwołaniu można skarżyć całość orzeczenia lub jego część (art. 63 ust. 1 UKurS).
Odwołanie należy wnieść do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji za pośrednictwem sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia, wraz z uzasadnieniem.
Należy podkreślić, iż orzeczenie sądu dyscyplinarnego podlega wykonaniu z chwilą uprawomocnienia.
W postępowaniu przed sądem dyscyplinarnym drugiej instancji stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem dyscyplinarnym pierwszej instancji.
Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego drugiej instancji służy stronom odwołanie do Sądu Apelacyjnego w Warszawie, w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem (art. 65 ust. 2 UKurS).
Prawomocną decyzję o ukaraniu karą porządkową upomnienia oraz odpis prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego dołącza się do akt osobowych kuratora.
Należy podkreślić, iż nie przeprowadza się postępowania wyjaśniającego po upływie miesiąca od dnia uzyskania pisemnego zawiadomienia o popełnieniu czynu uzasadniającego odpowiedzialność dyscyplinarną ani po upływie roku od dnia popełnienia tego czynu (art. 68 ust. 1 UKurS). Jeżeli z powodu nieobecności w pracy kurator nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg miesięcznego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty termin ulega zawieszeniu do dnia stawienia się kuratora w pracy.
Jeżeli czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej niż przedawnienie karne (art. 68 ust. 3 UKurS).
Koszty postępowania dyscyplinarnego ponosi Skarb Państwa.
Istotnym jest fakt, iż prezes sądu okręgowego zarządza, z urzędu, usunięcie z akt osobowych kuratora:
- decyzji o ukaraniu karą porządkową – po roku od jej uprawomocnienia;
- odpisu orzeczenia sądu dyscyplinarnego o ukaraniu karą dyscyplinarną nagany, nagany z ostrzeżeniem, nagany z pozbawieniem możliwości uzyskania wyższego stopnia służbowego przez okres 2 lat, usunięcia z zajmowanego stanowiska – po upływie 2 lat, a karą wydalenia ze służby kuratorskiej – po upływie 5 lat, od jej uprawomocnienia.
Jednakże w szczególnie uzasadnionych wypadkach prezes sądu okręgowego, na wniosek ukaranego, może zarządzić usunięcie decyzji lub orzeczeń odpowiednio po upływie połowy powyższych terminów.