Tajemnica komunikowania i korespondencji chroniona jest nie tylko przez przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), ale także przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24 poz. 83 z późn. zm.) – art. 82-83 pr. aut. Ponadto ochrona tego dobra przewidziana jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) oraz w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) – art. 267 k.k.. Art. 49 polskiej ustawy zasadniczej zapewnia „wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się”. Prawo to należy rozumieć bardzo szeroko. Obejmuje ono wszelkie formy komunikacji międzyludzkiej. Trzeba zaznaczyć jednak, iż nie ma ono charakteru absolutnego. konstytucja przewiduje możliwość ograniczenia wolności komunikowania się, ale tylko na podstawie przepisów ustawy.
Tajemnica komunikowania dobrem osobistym
Należy podkreślić, iż chociaż art. 23 kodeksu cywilnego wymienia jedynie tajemnicę korespondencji, to jednak tajemnica komunikowania podlega także ochronie przewidzianej dla dóbr osobistych. W doktrynie występują dwa odmienne stanowiska w tym względzie. Według pierwszego, popartego także orzecznictwem (m.in. wyrok SA w Warszawie z 6.07.1999 r., I ACa 380/99), termin „korespondencja” należy interpretować rozszerzająco i obejmować jego zakresem wszystkie sposoby komunikowania się. Natomiast zgodnie z drugim tajemnica komunikowania stanowi odrębne dobro osobiste, które nie zostało expressis verbis wymienione w art. 23 k.c.
Kto może wyrazić zgodę na rozpowszechnianie korespondencji?
Co do zasady każda korespondencja jest tajna. Zgodnie z kodeksem cywilnym zgodę na jej rozpowszechnianie mogą wyrazić jedynie podmioty, którym przysługuje tajemnica korespondencji, a więc: nadawca oraz adresat. Podmioty te mogą żądać poszanowania tego dobra przez osoby trzecie, a ponadto nadawca może domagać się zachowania korespondencji w tajemnicy przez osobę, do której jest ona skierowana. Natomiast przepisy pr. aut. przyznają jedynie adresatowi korespondencji uprawnienie do wyrażenia zgody na jej rozpowszechnianie, a w okresie 20 lat od jego śmierci także małżonkowi, a w przypadku jego braku kolejno zstępnym, rodzicom lub rodzeństwu, chyba, że co innego wynika z woli adresata korespondencji (art. 82 pr. aut.).
Naruszenie tajemnicy korespondencji
Jako naruszenie tajemnicy korespondencji należy zakwalifikować otwarcie listu adresowanego do indywidualnie oznaczonej osoby przez inną osobę. Bez znaczenia jest tutaj fakt, że osoba ta jest np. przełożonym adresata korespondencji. Tylko osoba, do której list jest zaadresowany może go otworzyć, a także podjąć decyzję o jego upublicznieniu, jeżeli wolę taką wyraził autor listu. W przypadku jednak, gdy nadawca korespondencji adresowanej do dziennikarza wyraźnie nie zaznaczył lub nie można takiego wniosku wyprowadzić z treści listu, dziennikarz ma prawo wykorzystać taki list w swoich materiałach.
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie (wyrok z 26.11.1996 r., I ACr 413/96) dziennikarz ma prawo naruszyć tajemnicę komunikowania także w przypadku wyrażenia przez nadawcę komunikatu zgody dorozumianej w postaci samego faktu rozmowy z nim. Sąd ten stwierdził, iż „jeżeli kontekst sytuacyjny dostatecznie wskazuje, że przekazane dziennikarzowi informacje zostaną wykorzystane w materiale prasowym tylko wyraźne zastrzeżenie wykluczające powołanie się na wypowiedź informatora może uzasadniać jego oczekiwanie, iż wypowiedź ta nie zostanie użyta w materiale prasowym”. Jeżeli jednak zastrzeżenie to zostanie zgłoszone to wówczas dziennikarz może ujawnić publicznie treść wypowiedzi swojego rozmówcy jedynie pod warunkiem, że rozpowszechnienie to będzie można zaklasyfikować jako działanie w interesie publicznym.
Jak już wyżej wskazano ochrona omawianego dobra osobistego przewidziana jest także w przepisach kodeksu karnego. Zgodnie z art. 267 k.k. naruszenie tajemnicy komunikowania może nastąpić w różnej formie:
- poprzez uzyskanie informacji za pomocą otwarcia zamkniętego pisma, podłączenia się do przewodu służącego do przekazywania informacji, przełamania elektronicznego, magnetycznego lub innego szczególnego zabezpieczenia informacji;
- założenie lub posługiwanie się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem specjalnym; odpowiedzialność karną sprawca ponosi nawet wówczas, gdy nie uzyskał żadnej informacji;
- ujawnienie informacji uzyskanych w sposób wskazany w pkt 1 lub 2 innej osobie; przestępstwo to może być popełnione jedynie z winy umyślnej; natomiast odpowiedzialności karnej nie będzie podlegać osoba, której informacje te zostały ujawnione, także w przypadku, gdy za nie zapłaciła.
Należy podkreślić, iż zgodnie z przepisami kodeksu karnego do naruszenia tajemnicy komunikowania nie dochodzi wówczas, gdy rozmowa nagrywana jest przez uprawnionych adresatów informacji lub przez osobę trzecią działającą z upoważnienia któregoś z nich. Natomiast nie można mówić o uprawnieniu do wysłuchania informacji w sytuacji, gdy dana osoba uzyskała zaufanie nadawcy komunikatu podstępem.