Miejsce wolności prasy w systemie norm Konstytucji RP

Polska ustawa zasadnicza zagadnieniu wolności prasy poświęca wiele przepisów.

Artykuł 14 Konstytucji RP stanowi, iż: „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu”. Już z samego umiejscowienia tego przepisu w rozdziale I Konstytucji RP, który został zatytułowany „Rzeczpospolita” wynika, iż wolność prasy została podniesiona do rangi jednej z podstawowych zasad ustroju politycznego państwa. Zasada ta stanowi jeden z fundamentów, na których oparta jest konstrukcja prawno-ustrojowa państwa. Pogląd ten podzielił Trybunał Konstytucyjny stwierdzając, iż umieszczenie w/w artykułu w rozdziale I Konstytucji RP „oznacza, że wolność ta ma swoje obiektywne uzasadnienie i stanowi zasadę, w myśl której dla funkcjonowania demokratycznego państwa prawa istotna jest debata publiczna za pomocą wolnych środków społecznego przekazu” (wyrok TK z 12.05.2008 r., SK 43/05).

Podejmując próbę wyjaśnienia treści art. 14 Konstytucji RP w szczególności należy podkreślić fakt, iż ustrojodawca wyodrębnił prasę z katalogu środków społecznego przekazu. Stało się tak dlatego, iż prasa jest najstarszym środkiem społecznego przekazu. Z tego też względu dopuszcza się uznawanie regulacji prawnej prasy za regulację modelową, która może obejmować swoim zakresem także inne media.

Omawiany artykuł nakłada na państwo obowiązek w postaci powstrzymania się od ingerencji, które naruszałyby wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Nie oznacza to jednak, iż państwo pozbawione zostało wszelkich środków prawnych, którymi mogłoby oddziaływać na prasę. Mamy tutaj do czynienia z tzw. „statusem negatywnym”. Z jednej strony władze publiczne nie mogą przekroczyć konstytucyjnie i ustawowo określonych granic ingerencji, z drugiej natomiast obowiązane są stać na straży niedopuszczenia do naruszenia interesu publicznego i obywatelskiego w środkach społecznego przekazu.

Artykuł 54 Konstytucji RP nie odnosi się wprost do prasy, jednak ma istotne znaczenie dla działalności wydawniczej. Zgodnie z ust. 1 w/w artykułu „każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”.

W świetle tego przepisu termin „poglądy” należy rozumieć bardzo szeroko, przypisując mu znaczenie potoczne. Pojęcie to oznacza wszelkiego rodzaju osądy, przekonania, opinie, które dotyczą różnych sfer życia ludzkiego i działalności państwa. Natomiast w kontekście art. 54 za poglądy nie można uważać przekazywania indywidualnie oznaczonej osobie myśli dotyczących czysto osobistych odczuć. Sytuacja taka kwalifikowana jest jako wolność komunikowania się, o której stanowi art. 49 polskiej ustawy zasadniczej. W związku z powyższym, aby opinie, czy też sądy mogły być zaliczone do „poglądów” muszą spełniać pewne kryteria. Najważniejszym z nich jest kryterium treści. Kryterium to spełnione jest wówczas, gdy, np. dana opinia dotyczy spraw spoza sfery ściśle prywatnej. Koniecznym jest także, aby dana myśl przedstawiała przemyślane stanowisko zawierające zwykle pewne oceny. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny nie jest natomiast istotne, w jakiej formie poglądy są wyrażane. Dopuszczalna jest zarówno wypowiedź ustna, pisemna, jak i za pomocą dźwięku, obrazu, a nawet otwarcie manifestowanej postawy (wyrok TK z 12.05.2008 r., SK 43/05).

Artykuł 54 Konstytucji RP gwarantuje oprócz „wolności wyrażania poglądów”, także wolność „pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”. Wynika z tego jednoznacznie szerokie ujęcie wolności słowa w w/w artykule. Ponadto nie można zapominać, iż wolność pozyskiwania informacji, na podstawie art. 61 Konstytucji RP, została dodatkowo poszerzona o prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, a także, na podstawie art. 74 ust. 3 Konstytucji RP, o prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska naturalnego. Należy zaznaczyć jednak, iż wskazanym wolnościom odpowiada konstytucyjny obowiązek właściwych organów do udzielania żądanych informacji, natomiast art. 54 polskiej ustawy zasadniczej, jak słusznie podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny, wprowadza wolność pozyskiwania informacji „na własną rękę”, której nie towarzyszy obowiązek innych podmiotów do jej dostarczania (wyrok z 28.06.2005 r., OSK 1733/04). Informacja ta może dotyczyć zarówno spraw publicznych, jak i życia prywatnego. Jeżeli chodzi natomiast o wolność „rozpowszechniania informacji” to konstytucja nie wprowadza obowiązku, który nakazywałby pozyskane informacje dalej rozpowszechniać. Z wolności tych nie trzeba jednocześnie korzystać. To od określonego podmiotu zależy, w których płaszczyznach aktywności będzie wyrażał swoje poglądy.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż gwarantowana w art. 54 Konstytucji RP „wolność wyrażania poglądów”, która przysługuje „każdemu” nie ma charakteru absolutnego. Wolność ta może podlegać ograniczeniom. Nie mogą one jednak naruszać konstytucyjnie zagwarantowanych uprawnień.