Na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) do jednych z podstawowych zasad prawa budowlanego należy zasada, iż wszelkie roboty budowlane mogą być prowadzone wyłącznie na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej o pozwoleniu na budowę. Od zasady tej ustawodawca przewidział jednakże wyjątki. Przez roboty budowlane należy rozumieć nie tylko budowę, ale także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego.
Obiekt budowlany, który został wybudowany samowolnie co do zasady czeka przymusowa rozbiórka.
Od zasady tej przepisy ustawy Prawo budowlane przewidują wyjątki, które umożliwiają legalizację samowoli budowlanej, a co za tym idzie odstąpienie od przymusowej rozbiórki.
Warunki legalizacji samowoli budowlanej
Samowolę budowlaną w przypadku, gdy budowę zakończono po wejściu w życie wskazanej wyżej ustawy można zalegalizować tylko wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:
- budowa jest zgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególności:
- ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo
- ustaleniami ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadku braku obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego;
- budowa nie narusza przepisów, w tym techniczno-budowlanych, w zakresie uniemożliwiającym doprowadzenie obiektu budowlanego lub jego części do stanu zgodnego z prawem.
Nakazanie legalizacji samowoli budowlanej przez nadzór budowlany
O legalizacji samowoli budowlanej stanowi przepis art. 48 i 49 ustawy Prawo budowlane. W sytuacji, gdy zostanie wykryte, iż budowa prowadzona jest w sposób nielegalny nadzór budowlany, a ściślej mówiąc powiatowy inspektor nadzoru budowlanego wydaje postanowienie o wstrzymaniu robót. W postanowieniu tym inspektor nakazuje także niezbędne zabezpieczenie budowy, a także nakłada obowiązek przedstawienia w wyznaczonym terminie dokumentów, które umożliwiają legalizację.
Dokumenty, które umożliwiają legalizację samowoli budowlanej
Dokumenty, które umożliwiają legalizację samowoli budowlanej to:
- zaświadczenie wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodności budowy z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadku braku obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego;
- cztery egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami i uzgodnieniami oraz aktualnym zaświadczeniem o wpisie projektanta na listę członków właściwej izby;
- oświadczenie o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.
Dokumenty te należy złożyć w terminie wyznaczonym przez powiatowego inspektora nadzoru budowlanego.
Termin wynikający z art. 48 ust. 3 UPrBud jest terminem procesowym. Termin ten jest jednocześnie terminem urzędowym. Jest to bowiem okres czasu wyznaczany przez organ prowadzący postępowanie w konkretnej sprawie administracyjnej i może być z ważnych powodów skracany i przedłużany przez organ na wniosek strony zgłoszony przed jego upływem. Organ prowadzący postępowanie legalizacyjne może wskazać taki termin do przedłożenia określonych dokumentów, jaki uzna za słuszny z tym, że powinien on zostać wyznaczony w taki sposób, aby zobowiązany miał obiektywną możliwość wypełnienia nałożonych na niego obowiązków (Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 10 kwietnia 2008 r., II SA/Go 122/08).
Przedłożenie w wyznaczonym terminie dokumentów, które umożliwiają legalizację samowoli budowlanej traktuje się jak wniosek o zatwierdzenie projektu budowlanego i pozwolenie na wznowienie robót budowlanych, jeżeli budowa nie została zakończona (art. 48 ust. 5 UPrBud).
Opłata za legalizację samowoli budowlanej
Właściwy organ, przed wydaniem decyzji w sprawie zatwierdzenia projektu budowlanego i udzielenia pozwolenia na wznowienie robót budowlanych, bada:
- zgodność projektu zagospodarowania działki lub terenu z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególności z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego;
- kompletność projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii, uzgodnień, pozwoleń i sprawdzeń;
- wykonanie projektu budowlanego przez osobę posiadającą wymagane uprawnienia budowlane.
W przypadku, gdy właściwy organ nie ma zastrzeżeń co do złożonej dokumentacji wydaje postanowienie, w którym określa wysokość opłaty legalizacyjnej. Na postanowienie to przysługuje zażalenie (art. 49 ust. 1 UPrBud).
Do opłaty legalizacyjnej stosuje się odpowiednio przepisy, które dotyczą kar, o których mowa w art. 59f ust. 1 UPrBud, z tym że stawka opłaty podlega pięćdziesięciokrotnemu podwyższeniu.
W przypadku stwierdzenia naruszeń w złożonej dokumentacji właściwy organ nakłada postanowieniem obowiązek usunięcia wskazanych nieprawidłowości, w określonym terminie, a po jego bezskutecznym upływie wydaje decyzję w przedmiocie rozbiórki obiektu budowlanego. Decyzję tę wydaje się również w przypadku nieuiszczenia w terminie opłaty legalizacyjnej.
Natomiast w razie spełnienia wymagań niezbędnych do legalizacji samowoli budowlanej właściwy organ wydaje decyzję:
- o zatwierdzeniu projektu budowlanego i pozwoleniu na wznowienie robót;
- o zatwierdzeniu projektu budowlanego, jeżeli budowa została zakończona.
W decyzji nakłada się obowiązek uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie.
Wyżej wskazane decyzje mogą być wydane po uprzednim przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli jest ona wymagana przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Legalizacja samowoli budowlanej jest uprawnieniem a nie obowiązkiem inwestora.