O kurateli stanowi ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r., Nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
Kuratora ustanawia się w wypadkach przewidzianych w ustawie (art. 178 § 1 k.r. i o.).
W sprawach, które nie zostały uregulowane swoiście dla kurateli zastosowanie mają odpowiednio przepisy o opiece.
W świetle art. 178 § 2 k.r. i o. w związku z art. 159 § 2 k.r. i o. kurator nie może reprezentować w procesie małoletnich powodów, do których reprezentowania został ustanowiony, nie tylko wtedy, gdy według twierdzeń pozwu jest on odpowiedzialny za szkodę objętą zadaniem pozwu, lecz także wtedy, gdy okoliczności sprawy mogą wskazywać między innymi na kuratora jako na osobę przypuszczalnie odpowiedzialna cywilnie za szkodę (Wyrok SN z dnia 26 października 1974 r., II CR 551/74).
Wynagrodzenie za sprawowanie kurateli przyznaje kuratorowi organ państwowy. Wynagrodzenie to przyznaje się wyłącznie na żądanie kuratora. Pokrywane jest ono z dochodów lub z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, kto żądał ustanowienia kuratora. Należy podkreślić jednak, iż wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego (art. 179 § 2 k.r. i o.).
Co do zasady uchylenie kurateli dokonywane jest przez organ państwowy, który ustanowił kuratora, gdy odpadnie jej cel (art. 180 § 1 k.r. i o.). Natomiast w przypadku, gdy kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy (art. 180 § 2 k.r. i o.).
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego expressis verbis wskazują osoby, dla których ustanawia się kuratora.
Po pierwsze, kuratora ustanawia się dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej (art. 181 § 1 k.r. i o.). Natomiast dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna. kurator powołany jest do reprezentowania osoby częściowo ubezwłasnowolnionej i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa (art. 181 § 2 k.r. i o.).
Kurator osoby częściowo ubezwłasnowolnionej jest powołany do wyrażenia zgody na zaciągnięcie przez nią zobowiązań lub rozporządzenia swoim prawem (art. 17 k.c.) również w tym wypadku, gdy postanowienie sądu opiekuńczego nie zawiera uprawnienia kuratora do reprezentowania osoby częściowo ubezwłasnowolnionej i do zarządzania jej majątkiem (art. 181 § 1 k.r. i o.) (Postanowienie SN z dnia 30 września 1977 r., III CRN 132/77).
Po drugie, kuratora ustanawia się dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka (art. 182 k.r. i o.). W przypadku tym kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.
Po trzecie, kuratora ustanawia się dla osoby niepełnosprawnej, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy (art. 183 § 1 k.r. i o.). Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy. W przypadku tym kuratelę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona.
Kurator ustanowiony w trybie art. 183 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie jest przedstawicielem ustawowym osoby ułomnej (Postanowienie SN z dnia 24 maja 1995 r., III CRN 22/95).
Po czwarte, kuratora ustanawia się dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, a także w wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je wykonywa nienależycie (art. 184 § 1 k.r. i o.). W przypadku tym kurator powinien przede wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw.