Księgi wieczyste stanowią szczególnego rodzaju urzędowe rejestry publiczne. Regulowane są przez ustawę z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.), a także rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. z 2001 r., Nr 102, poz. 1122 z późn. zm.).
Księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości, a także spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (art. 1 ust. 1 i 3 KWU).
W Polsce przyjęty został realny system ksiąg wieczystych. Oznacza to, iż księgi wieczyste prowadzone są dla konkretnych rzeczy (nieruchomości), a nie dla osób, które są ich aktualnymi właścicielami. Księgi te mają charakter rejestru przedmiotowego.
Istotnym jest fakt, iż co do zasady dla każdej nieruchomości prowadzona jest oddzielna księga wieczysta (art. 24 ust. 1 KWU). Od zasady tej przewidziany został następujący wyjątek: właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących z sobą może żądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość (art. 21 KWU).
Stanowiące własność tej samej osoby i graniczące ze sobą działki gruntu objęte oddzielnymi księgami wieczystymi są odrębnymi nieruchomościami w rozumieniu art. 46 § 1 k.c. Odrębność tę tracą w razie połączenia ich w jednej księdze wieczystej (Postanowienie SN z dnia 30 października 2003 r., IV CK 114/02).
Natomiast zgodnie z § 36 ust. 1 i 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów część nieruchomości może być odłączona tylko wtedy, gdy zostaną przedstawione dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości zarówno co do części odłączonej, jak i co do części pozostałej. Nie narusza to ograniczeń podziału nieruchomości określonych w przepisach szczególnych. W razie odłączenia części nieruchomości zakłada się dla tej części osobną księgę wieczystą, chyba że ma ona być połączona z inną nieruchomością, dla której księga jest już prowadzona.
Księgi wieczyste służą ujawnieniu stanu prawnego zarówno nieruchomości gruntowych, budynkowych, jak i lokalowych.
Zgodnie bowiem z art. 46 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Ponadto, jak już wyżej wskazano księgi wieczyste mogą być prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Wówczas dla ksiąg wieczystych, które zostały założone dla tego rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego zastosowanie maja odpowiednio przepisy dotyczące ksiąg wieczystych dla nieruchomości (art. 241 ust. 1 KWU). W razie przekształcenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo własności nieruchomości, księga wieczysta prowadzona dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu staje się księgą wieczystą dla nieruchomości, a wpisana w tej księdze hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu obciąża nieruchomość (art. 241 ust. 2 KWU).
Artykuł 241 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) nie nakłada na osobę, która ma własnościowe prawo do lokalu spółdzielczego, obowiązku założenia księgi wieczystej dla tego prawa. Zależy to od woli osoby, której prawo to przysługuje. Jeżeli osoba ta nie składa wniosku o założenie księgi dla tego prawa, a żąda ujawnienia go w księdze wieczystej dla nieruchomości, podlega ono ujawnieniu w dziale II tej księgi (Postanowienie SN z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 873/97).
Ustalenie stanu prawnego nieruchomości dokonywane jest zarówno za pomocą ujawnienia w księdze wieczystej nabytego prawa, jak i wykreślenia wygasłego prawa.
Wpis poszczególnych praw rzeczowych może mieć różny charakter.
W polskim systemie prawa spotkać można się zarówno z wpisem o charakterze konstytutywnym, jak i deklaratoryjnym. Pierwszy z nich jest jednakże stosowany na zasadzie wyjątku. Od wpisu tego uzależniona jest skuteczność nabycia, przemienienia, a także wygaśnięcia prawa rzeczowego na nieruchomości. Wpis konstytutywny wymagany jest np. dla ustanowienia odrębnej własności lokalu, ustanowienia hipoteki, zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w księdze wieczystej. Natomiast co do zasady w polskim systemie ksiąg wieczystych dominuje wpis o charakterze deklaratoryjnym. Wpis ten może być zarówno obowiązkowy, jak i fakultatywny. Wymóg wpisu o charakterze deklaratoryjnym skutkuje tym, iż niezależnie od tego, czy wpis ten zostanie dokonany w księdze wieczystej nastąpi skuteczne rozporządzenie prawem na podstawie czynności prawnego lub innego zdarzenia prawnego. Taki charakter wpisu dotyczy m.in. przeniesienia prawa własności.
Funkcjonowanie w polskim systemie ksiąg wieczystych co do zasady wpisu o charakterze deklaratoryjnym skutkować może niezgodnością treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.