Zakres podmiotowy i kolejność obowiązków alimentacyjnych wyznaczony jest przez ustawę z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
Zgodnie z art. 128 k.r. i o. obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek ten odnosi się do krewnych wstępnych, którymi są m.in. rodzice, dziadkowie, a także krewnych zstępnych – dzieci, wnuków, itd. Nie podlega on ograniczeniu ze względu na stopnie pokrewieństwa. Jeżeli chodzi natomiast o obowiązek alimentacyjny między rodzeństwem to obejmuje on zarówno rodzeństwo rodzone, jak i przyrodnie. Obowiązek alimentacyjny nie dotyczy natomiast innych krewnych w linii bocznej.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w razie potrzeby także środków wychowania istnieje we wszystkich rodzajach przysposobienia, tzn. w przysposobieniu niepełnym, pełnym i całkowitym.
Przedmiotowy obowiązek obciąża ponadto pasierba względem macochy i ojczyma, a także macochę i ojczyma wobec pasierba.
Do kręgu osób uprawnionych i zobowiązanych w zakresie obowiązku alimentacyjnego należą również małżonkowie i to nie tylko w czasie trwania małżeństwa, ale także w trakcie separacji, po rozwodzie lub jego unieważnieniu.
Obowiązek alimentacyjny obciąża ponadto ojca dziecka pozamałżeńskiego wobec jego matki.
Ustawodawca wprowadził dwie reguły kolejności obowiązków alimentacyjnych w stosunku do krewnych:
- według linii pokrewieństwa – obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem (art. 129 § 1 k.r. i o.);
- według stopnia pokrewieństwa – jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1 k.r. i o.).
Zgodnie z art. 130 k.r. i o. obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. Taka sama kolejność występuje w przypadku obowiązku alimentacyjnego obciążającego małżonków w czasie trwania małżeństwa.
Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności (art. 131 § 1 k.r. i o.). W przypadku, gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim małżonkiem i jego krewnymi.
Jeżeli chodzi natomiast o kolejność świadczeń alimentacyjnych między pasierbem a macochą lub ojczymem to zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi.
Można przedstawić następującą kolejność obowiązków alimentacyjnych:
- obowiązek małżonka;
- obowiązek zstępnych (np. dziecka wobec ojca):
– przysposobionego wobec przysposabiającego;
– pasierba wobec macochy lub ojczyma;
- obowiązek wstępnych (np. matki wobec córki):
– przysposabiającego względem przysposobionego;
– macochy lub ojczyma wobec pasierba;
- obowiązek osoby przysposobionej w sposób niepełny wobec jej wstępnych naturalnych (np. ojca, matki);
- obowiązek pomiędzy rodzeństwem.
Jeżeli chodzi natomiast o obowiązek ojca dziecka pozamałżeńskiego do przyczyniania się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu to wyprzedza on wszystkie inne obowiązki alimentacyjne.