Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz. U. z 2010 r., Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) przewiduje następujący katalog kar:
- kara aresztu;
- kara ograniczenia wolności;
- kara grzywny;
- kara nagany.
Kara ograniczenia wolności jest karą surowszą od kary grzywny, a karą łagodniejszą jest kara nagany (art. 18 k.w.) (Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2006 r., III KK 97/06).
Kara aresztu
Karę aresztu wymierza się w dniach. Może ona trwać najkrócej 5 dni, natomiast najdłużej 30 dni.
Kara ograniczenia wolności
Kara ograniczenia wolności trwa 1 miesiąc. W czasie odbywania tej kary ukarany:
- nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu;
- jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne;
- ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Obowiązek wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne polega na wykonywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin. W stosunku do osoby zatrudnionej organ orzekający, zamiast powyższego obowiązku może orzec potrącenie od 10 do 25 % wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez organ orzekający. Należy podkreślić, iż w takim przypadku w okresie odbywania kary ukarany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.
Zgodnie z art. 22 k.w. wymierzając karę ograniczenia wolności, organ orzekający może zobowiązać ukaranego do:
- naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej wykroczeniem;
- przeproszenia pokrzywdzonego.
Powyższe obowiązki mają charakter fakultatywny. Oznacza to, iż sąd wymierzając karę ograniczenia wolności nie ma obowiązku nałożyć ich na sprawcę wykroczenia.
Jeżeli ukarany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności lub wykonania nałożonych na niego obowiązków, a także w przypadku gdy ukarany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary aresztu w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania. Zgodnie z przepisami Kodeksu wykroczeń jeden dzień zastępczej kary aresztu jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności. Na postanowienie w przedmiocie zarządzenia wykonania zastępczej kary aresztu przysługuje zażalenie.
Kara grzywny
Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5.000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Jeżeli za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wymierzono karę aresztu, orzeka się obok tej kary również grzywnę, chyba że orzeczenie grzywny nie byłoby celowe (art. 24 § 2 k.w.).
Wymierzając grzywnę, sąd bierze pod uwagę:
- dochody sprawcy;
- warunki osobiste i rodzinne sprawcy;
- stosunki majątkowe sprawcy;
- możliwości zarobkowe sprawcy.
W przypadku, gdy egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, określając czas jej trwania. Praca społecznie użyteczna trwa najkrócej tydzień, najdłużej 2 miesiące. Ponadto w przypadku takim sąd obowiązany jest zarządzić wykonanie zastępczej kary aresztu, gdy:
- ukarany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej, na którą została zamieniona grzywna albo uchyla się od jej wykonania, lub
- zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa.
Zarządzając wykonanie zastępczej kary aresztu sąd przyjmuje, że jeden dzień zastępczej kary aresztu jest równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych. kara zastępcza nie może jednak przekroczyć 30 dni aresztu. Na postanowienie w przedmiocie kar zastępczych przysługuje zażalenie.
Nie można wymierzyć kary aresztu lub zastępczej kary aresztu, jeżeli warunki osobiste sprawcy uniemożliwiają odbycie tej kary (art. 26 k.w.).
Od zastępczej kary aresztu sprawca może być uwolniony w każdym czasie przez wpłacenie kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia. Jeżeli grzywna została uiszczona w części, karę zastępczą zmniejsza się w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej w wysokości grzywny.
Środki karne
Na podstawie art. 28 § 1 k.w. środkami karnymi są:
- zakaz prowadzenia pojazdów;
- przepadek przedmiotów;
- nawiązka;
- obowiązek naprawienia szkody;
- podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób;
- inne środki karne określone przez ustawę.
Środki karne można orzec, jeżeli są one przewidziane w przepisie szczególnym, a orzeka się je, jeżeli przepis szczególny tak stanowi (art. 28 § 2 k.w.).
Należy podkreślić, iż Kodeks wykroczeń dopuszcza orzeczenie przepadku przedmiotów nawet wówczas, gdy zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy. Natomiast obowiązek naprawienia szkody orzeka się w sposób określony w przepisie szczególnym.
Zakaz prowadzenia pojazdów wymierza się w miesiącach lub latach, na okres od 6 miesięcy do 3 lat. Orzekając ten zakaz sąd powinien określić rodzaj pojazdu, którego zakaz dotyczy.
Zakaz prowadzenia pojazdów obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 29 § 3 k.w.).
Orzekając powyższy zakaz nakłada się obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, jeżeli dokument ten nie został zatrzymany. Do chwili wykonania tego obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie. Na poczet zakazu prowadzenia pojazdów zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.
Przepadek przedmiotów obejmuje narzędzia lub inne przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia, a jeżeli przepis szczególny tak stanowi – także przedmioty pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia. Przepadek przedmiotów niebędących własnością sprawcy wykroczenia można orzec tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Przepadek przedmiotów następuje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. Przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu Państwa, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przepadku nie orzeka się, jeżeli byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego wykroczenia, chyba że chodzi o przedmiot pochodzący bezpośrednio z wykroczenia.
Podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób orzeka się wtedy, gdy może to mieć znaczenie wychowawcze (art. 31 § 1 k.w.).
Kara w postaci podania orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości polega na ogłoszeniu orzeczenia w zakładzie pracy, w uczelni, w miejscu zamieszkania ukaranego, w innym właściwym miejscu lub w inny stosowny sposób. Ogłoszenie może nastąpić na koszt ukaranego.
Jeżeli chodzi natomiast o nawiązkę to orzeka się ją na rzecz pokrzywdzonego w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych.