O gwarancjach bankowych i akredytywach stanowi ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 z późn. zm.).
Gwarancja bankowa
Ustawodawca zamieścił w przepisach wskazanej ustawy legalną definicję pojęcia gwarancja bankowa. Gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji – bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku (art. 81 UPrBan).
Jeżeli przesłanką wymagalności świadczeń z gwarancji bankowej było oświadczenie, że osoba trzecia nie zapłaciła w terminie swego długu, to oświadczenie beneficjenta o niezapłaceniu długu w terminie i zawiadomienie, że zgłoszono upadłość tej osoby, spełnia wymagania formalne gwarancji odnośnie do rat długu, których terminy zapłaty miały upłynąć w przyszłości (Wyrok SN z dnia 25 czerwca 1999 r., II CKN 402/98).
Przepisy prawa zezwalają bankom na udzielanie na zlecenie i potwierdzanie gwarancji bankowych (art. 80 UPrBan).
Bank udzielający gwarancji opatrzonej klauzulami „nieodwołalnie i bezwarunkowo” oraz „na pierwsze żądanie” nie może skutecznie powołać się – w celu wyłączenia lub ograniczenia przyjętego na siebie obowiązku zapłaty – na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego, w związku z którym gwarancja została wystawiona (Uchwała SN z dnia 16 kwietnia 1993 r., III CZP 16/93).
Udzielenie i potwierdzenie gwarancji bankowej następuje na piśmie pod rygorem nieważności (art. 81 ust. 2 UPrBan).
Należy podkreślić, iż przelewu wierzytelności z gwarancji bankowej można dokonać wraz z przeniesieniem wierzytelności zabezpieczonej gwarancją.
Na podstawie art. 83 ust. 1 UPrBan bank może potwierdzić zobowiązanie innego banku wynikające z gwarancji bankowej. W przypadku tym roszczenia z gwarancji można kierować do banku, który jej udzielił, lub do banku, który ją potwierdził, albo do obu tych banków łącznie, aż do zupełnego zaspokojenia roszczeń wierzyciela. Powyższe ma odpowiednie zastosowanie przy potwierdzaniu przez bank zobowiązań wynikających z poręczenia udzielonego przez inny bank.
Istotnym jest fakt, iż do gwarancji bankowych udzielanych przez bank stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), z tym że zobowiązanie banku jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym.
Akredytywa
Wyróżnić można następujące rodzaje akredytyw:
- akredytywa dokumentowa;
- akredytywa zabezpieczająca;
- akredytywa pieniężna.
Akredytywa dokumentowa polega na tym, iż bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu (bank otwierający akredytywę), może zobowiązać się pisemnie wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty beneficjentowi akredytywy ustalonej kwoty pieniężnej, po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków określonych w akredytywie (art. 85 ust. 1 UPrBan). Akredytywa dokumentowa musi w szczególności zawierać:
nazwę i adres zleceniodawcy i beneficjenta;
- kwotę i walutę akredytywy;
- termin ważności akredytywy;
- opis dokumentów, po których przedstawieniu beneficjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy.
Zobowiązanie banku otwierającego staje się wymagalne z chwilą przedstawienia przez beneficjenta dokumentów zgodnie z warunkami akredytywy (art. 85 ust. 3 UPrBan).
Należy podkreślić, iż powyższe uregulowania mają odpowiednie zastosowanie do akredytyw zabezpieczających.
Natomiast akredytywa pieniężna polega na tym, iż bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu (bank otwierający), może zobowiązać się pisemnie wobec innego banku, że dokona zwrotu kwot wypłaconych beneficjentowi lub skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany bank (art. 86 ust. 1 UPrBan). Akredytywa pieniężna musi w szczególności zawierać:
- nazwę i adres osoby upoważnionej do dokonywania wypłat;
- kwotę i walutę akredytywy;
- termin jej ważności.
Zobowiązania banku otwierającego stają się wymagalne z chwilą wypłaty dokonanej beneficjentowi na zasadach określonych w akredytywie, pod warunkiem przedstawienia przez beneficjenta dokumentu tożsamości (art. 86 ust. 3 UPrBan).
Jeżeli w akredytywie pieniężnej uzależniono wypłatę od spełnienia przez beneficjenta innych warunków niż wyżej wskazane, wypłata może nastąpić wyłącznie po łącznym spełnieniu tych warunków.
Przedawnienie roszczeń z tytułu gwarancji bankowych oraz akredytyw
Roszczenia z tytułu gwarancji bankowych oraz akredytyw, które stały się wymagalne, przedawniają się z upływem 6 lat (art. 87 ust. 1 UPrBan).
Bieg przedawnienia roszczeń z tytułu gwarancji i akredytyw rozpoczyna się od daty przedłożenia skutecznego żądania zapłaty i w tym okresie roszczenie jest wymagalne, choćby zobowiązanie, z którym gwarancja bądź akredytywa była związana, już wygasło.
Roszczenie banku o zwrot kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej gwarancji bankowej (art. 410 k.c.), jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, przedawnia się z upływem trzyletniego terminu (art. 118 k.c.) (Wyrok SN z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01).