Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustanawia wiele domniemań prawnych związanych z posiadaniem. Domniemania ta mają na celu ułatwienie posiadaczowi wykazania okoliczności, od których uzależnione jest wystąpienie wielu skutków posiadania.
Domniemania prawne związane z posiadaniem mają charakter usuwalny. Wiążą one dopóty dopóki nie zostaną obalone przeciwnym dowodem.
Występują następujące domniemania związane z posiadaniem:
- domniemanie posiadania samoistnego;
- domniemanie ciągłości posiadania;
- domniemanie dobrej wiary;
- domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym.
Domniemanie posiadania samoistnego
Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym (art. 339 k.c.).
Domniemanie to wykorzystywane jest w sytuacjach, w których przepisy prawa wiążą określone skutki prawne z posiadaniem o charakterze samoistnym. Przykładowo wskazać można postępowanie o stwierdzenie nabycia własności w drodze zasiedzenia.
W przepisie art. 339 k.c. zawarte są dwa domniemania:
- ten, kto rzeczą faktycznie włada jest jej posiadaczem; natomiast nie można osoby takiej określać mianem dzierżyciela;
- ten, kto rzeczą faktycznie włada jest jej posiadaczem samoistnym, a nie zależnym.
Domniemanie ciągłości posiadania
Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania (art. 340 k.c.).
Domniemanie ciągłości posiadania ma istotne znaczenie przy stwierdzaniu zasiedzenia. Posiadacz może udowodnić jedynie fakt nabycia posiadania. Natomiast nie musi wykazywać, że posiadanie to trwało cały czas potrzebny do zasiedzenia własności.
Wykopanie w 1945 r. przez właściciela przedmiotów (kosztowności) z miejsca, w którym zostały ukryte w związku z wojną, stanowi odzyskanie ich posiadania „utraconego w związku z wojną rozpoczętą 1 września 1939 r.” i wskutek tego pozbawia te przedmioty charakteru majątku opuszczonego w rozumieniu art. 1 ust. 1 dekretu z 8 marca 1946 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 87) (Wyrok SN z dnia 4 listopada 1965 r., III CR 121/65).
Zgodnie z art. 345 k.c. posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane.
Domniemanie dobrej wiary
Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary (art. 7 k.c.).
Przepis art. 7 k.c. ma zastosowanie także do posiadania. W związku z tym, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary posiadacza domniemywa się istnienie dobrej wiary.
Domniemanie przewidziane w art. 7 k.c. jest wiążące dla sądu orzekającego (art. 234 k.p.c.) aż do czasu, gdy strona związana ciężarem dowodu (art. 6 k.c.) udowodni złą wiarę (Wyrok SN z dnia 20 kwietnia 1994 r., I CRN 44/94).
Domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym
Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza (art. 341 k.c.).
Należy podkreślić, iż wskazane domniemanie jest w rzeczywistości domniemaniem własności. Wynika to z faktu, iż posiadanie właściciela stanowi zgodne ze stanem prawnym posiadanie samoistne. Zgodnie jednak z ustawą z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) przeciwko domniemaniu prawa wynikającemu z wpisu w księdze wieczystej nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania. Przepis ten jednoznacznie wskazuje, iż ustawodawca przyznał prymat domniemaniu zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.