W niniejszym artykule omówią zależności prawne pomiędzy umową darowizny a żądaniem zachowku przez spadkobierców pomiętych przy dokonywaniu darowizny na osoby z kręgu spadkobierców jak również na osoby nie będące spadkobiercą ustawowym darczyńcy.
Zgodnie z art. 888 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Natomiast zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 kc). Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 kc). W razie gdy uprawniony jest jednocześnie spadkobiercą, a powołanie do spadku nie pokrywa nawet jego uprawnienia z tytułu zachowku, przysługuje mu roszczenie do pozostałych spadkobierców o zapłatę sumy pieniężnej, potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 kc).
Jak wynika więc z powyższych przepisów spadkobierca ustawowy może po śmierci darczyńcy żądać zapłaty zachowku od darowizny.
Jan w roku 1990 podarował jednej z córek nieruchomość o wartości 50 000 zł. Na chwilę obecną nieruchomość jest warta 200 000 zł. W takiej sytuacji druga córka Jana może żądać zapłaty od pierwszej córki połowy tego co dziedziczyłaby na podstawie ustawy tzn. kwoty 50 000 zł.
Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby zachowku oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Jak doprecyzował powyższe Sąd Najwyższy w wyroku w sprawie III CZP 75/84 obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu.
Darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego.
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku na poczet zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 kc). „A contrario” należy przyjąć, iż podlegają zaliczeniu darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę ich dokonania.
Jan w roku 1990 podarował jednej z wnuczek nieruchomość o wartości 50 000 zł. Na chwilę obecną nieruchomość jest warta 200 000 zł. W takiej sytuacji córki Jana nie mogą żądać zapłaty zachowku od wnuczki bowiem minęło 10 lat od dokonania darowizny do śmierci Jana.
Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem pięciu od otwarcia spadku.