Sposób wyliczenia i interpretacje dotyczące czasu pracy kierowcy budzą wiele kontrowersji. Natomiast naruszenie przepisów dotyczących czasu pracy kierowców może spowodować nałożenie nawet kilkudziesięciu tysięcznej kary przez Inspekcją Transportu Drogowego.
Regulacje dotyczące czasu pracy kierowcy zostały zamieszczone głównie w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców.
Ustawa o czasie pracy kierowców określa:
- czas pracy kierowców zatrudnionych na podstawie stosunku pracy;
- obowiązki pracodawców w zakresie wykonywania przewozów drogowych;
- zasady stosowania norm dotyczących okresów prowadzenia pojazdów, obowiązkowych przerw w prowadzeniu i gwarantowanych okresów odpoczynku, określonych rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3820/85/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego2) oraz Umową europejską dotyczącą pracy załóg wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzoną w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1086 i 1087), zwaną dalej „Umową AETR”.
Czas pracy kierowcy to czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, który obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego.
Jak wskazał w swym stanowisku Główny Inspektorat Pracy (GNP-401-023-220/07) (…) art. 1 pkt 1 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 879 ze zm.) (…) określa czas pracy kierowców wykonujących przewóz drogowy, zatrudnionych na podstawie stosunku pracy. Oznacza to, że jej przepisy stosuje się do wszystkich kierowców-pracowników wykonujących przewóz drogowy.
Departament Prawny informuje również, że w myśl art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców po 6 kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa ta może być dzielona na okresy krótsze, trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie 6-godzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie. Przerwy te ulegają skróceniu o przerwę w pracy trwającą 15 minut, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin. Przerwa, o której mowa w art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców, stosowana jest do wszystkich kierowców-pracowników z wyłączeniem kierowców, o których mowa w art. 22 ustawy, czyli m.in. kierowców zatrudnionych w transporcie regularnym na trasach nieprzekraczających 50 km (…).
(…) W myśl art. 31b ust. 1 ustawy kierowcy przed upływem 6 godzin łącznego dziennego czasu prowadzenia pojazdu przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, gdy łączny czas prowadzenia pojazdu wynosi od 6 do 8 godzin, oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, gdy łączny dzienny czas prowadzenia pojazdu przekracza 8 godzin. Kierowcy zatrudnionemu na podstawie stosunku pracy, który wykonuje przejazdy, o których mowa w rozdziale 4a ustawy o czasie pracy kierowców, przysługuje zatem zarówno 15-minutowa przerwa z art. 6 ust. 3 ustawy, jak i przerwa z art. 31b ust. 1. Przerwy z art. 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców nie wlicza się do przerw wynikających z art. 31b, a co za tym idzie, udzielane są one niezależnie. Pracownikowi przysługuje zatem jedna przerwa 15-minutowa (wynikająca z art. 6 ustawy o czasie pracy kierowców) oraz jedna przerwa 30- lub 45-minutowa (wynikająca z art. 31b ustawy o czasie pracy kierowców). Z uwagi na to, że przerwy z art. 31b mogą być dzielone na krótsze odcinki czasu, z których co najmniej jeden powinien obejmować nie mniej niż 15 minut, kierowcy-pracownikowi, który korzysta z takich dzielonych przerw, przysługują co najmniej dwie przerwy obejmujące nie mniej niż 15 minut (jedna z art. 6, druga z art. 31b ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców) oraz przerwy stanowiące „dopełnienie” 15-minutowej przerwy wynikającej z art. 31b ust. 2 – odpowiednio do 30 lub do 45 minut.
Dla celów rozliczania czasu pracy i ustalania uprawnienia do wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych, przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
W wyroku z dnia 22 marca 2006 roku w sprawie VI SA/Wa 2278/2005 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, iż Okres 24 godzinny jest to okres czasu jaki jest rejestrowany na poszczególnych wykresówkach ujawnionych w toku kontroli. Nie oznacza to jednak, że okresy prowadzenia pojazdu przez kierowcę, a także okresy przerw z poszczególnych następujących po sobie wykresówkach nie podlegają sumowaniu. Wskazuje na to wyraźnie treść art. 6 ust. 1 rozporządzania Rady (EWG) Nr 3820/85. Za błędne należy uznać stanowisko, że okres 24 godzin winien być odczytywany zgodnie z definicją zawartą w art. 8 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. 2004 r. Nr 92 poz. 879), będącą definicją dla celów rozliczenia czasu pracy i ustalenia uprawnienia do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Nie ma więc zastosowania do okresu prowadzenia pojazdu, o którym mowa w art. 6 ww. rozporządzenia Rady (EWG).
Czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Tygodniowy czas pracy kierowcy, łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
Pod sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin, oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie.
Do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 10 godzin na dobę, a do pozostałych kierowców do 12 godzin na dobę – w ramach systemu równoważnego czasu pracy.
W zakresie norm określających czas pracy, obowiązkowe przerwy przeznaczone na odpoczynek w czasie dnia pracy oraz odpoczynek dobowy i tygodniowy, układy zbiorowe pracy mogą przewidywać wyższe normy minimalne oraz niższe normy maksymalne, niż przewiduje to ustawa.
Na pracodawcy ciąży obowiązek prowadzenie ewidencji czasu pracy kierowców oraz poinformowanie kierowców o obowiązujących ich przepisach z zakresu czasu pracy.