Alimenty uregulowane są w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r., Nr 9, poz. 59 z późn. zm.). Jest to świadczenie, które ma na celu zapewnienie środków utrzymania i wychowania. W praktyce obowiązek alimentacyjny obciąża najczęściej rodziców wobec dzieci. Zobowiązanie to trwa od urodzenia się dziecka aż do uzyskania przez niego pełnoletniości lub zakończenia nauki.
Przepisy prawa dopuszczają różne sposoby wypełniania zobowiązania alimentacyjnego.
Do sposobów tych zalicza się m.in. sprawowanie opieki nad dzieckiem. Jednakże najczęściej alimenty mają postać określonej sumy pieniędzy, które jedno z rodziców przekazuje na utrzymanie dziecka w przypadku, gdy rodzice nie żyją razem.
W sytuacji, gdy rodzic, z którym dziecko stale nie mieszka nie chce dobrowolnie wykonywać obowiązku alimentacyjnego, drugi z rodziców powinien wnieść pozew do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej. Należy podkreślić, iż prawo do alimentów przysługuje niezależnie od tego, czy rodzice dziecka są w związku małżeńskim, czy żyją w separacji lub są po rozwodzie, unieważnieniu małżeństwa lub nigdy nie byli w związku małżeńskim.
Do pozwu o alimenty należy dołączyć odpis aktu urodzenia dziecka. Dokument ten wskazuje, kto jest rodzicem dziecka. Ponadto w pozwie tym powinno się określić wysokość żądanej kwoty alimentów. Kwotę tą powinno się uzasadnić. Uzasadnienie polega na wskazaniu potrzeb dziecka związanych z jego miesięcznym utrzymaniem, a także z kosztami, które obciążają budżet rzadziej niż raz na miesiąc (np. zakup podręczników). Wymagane jest także określenie możliwości zarobkowych i majątkowych rodzica. Istotnym jest fakt, iż osoba, która występuje w imieniu dziecka o alimenty jest zwolniona od kosztów sądowych.
Sąd ustala wysokość przyznanych alimentów w sposób indywidualny w każdej rozpatrywanej sprawie. Na wysokość tą mają wpływ potrzeby dziecka oraz możliwości majątkowe i zarobkowe rodzica zobowiązanego do alimentów. Należy podkreślić, iż pojęcie „możliwości zarobkowe” nie oznacza aktualnie osiąganych dochodów. Sąd kieruje się dochodami, które pozwanych mógłby osiągać biorąc pod uwagę m.in. jego wiek, wykształcenie, doświadczenie zawodowe.
Niski poziom dochodów osiąganych przez pozwanego rodzica, a nawet ich brak nie zwalnia go od obowiązku alimentacyjnego.
Alimenty zasądzone przez sąd nie mogą być wyższe niż średni miesięczny koszt utrzymania dziecka. Z reguły sądy przyznają alimenty równe mniej więcej połowie tych kosztów. Sytuacja taka nie będzie miała miejsca m.in. wówczas, gdy rodzic opiekujący się dzieckiem nie pracuje. Wówczas alimenty mogą być przyznane w wysokości pokrywającej miesięczne koszty utrzymania dziecka.
W przypadku, gdy rodzic występujący z pozwem o alimenty nie zgadza się z ich wysokością, która została zasądzona przez sąd rejonowy może wnieść apelację do sądu wyższej instancji. Sąd okręgowy po rozpatrzeniu apelacji może:
- utrzymać w mocy wyrok sądu rejonowego;
- przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd rejonowy;
- zmienić wyrok poprzez podniesienie lub obniżenie alimentów.
Po upływie terminu do wniesienia apelacji możliwe jest wystąpienie o zmianę wysokości zasądzonych alimentów w przypadku, gdy zmienią się okoliczności. Do okoliczności tych można zaliczyć, np. zmianę wysokości zarobków, zwiększenie potrzeb dziecka, zmniejszenie się możliwości finansowych zobowiązanego do alimentów. Wniosek o zmianę wysokości alimentów powinien być uzasadniony.
W przypadku, gdy po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego alimenty osoba zobowiązana do ich płacenia nie wykonuje tego obowiązku konieczne jest zwrócenie się do komornika.
Należy podkreślić, iż uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów stanowi przestępstwo.
Obowiązek alimentacyjny rodziców w stosunku do dzieci nie wygasa wraz z osiągnięciem przez dziecko pełnoletności. Obowiązek ten trwa tak długo, aż dziecko nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać.