Przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) dopuszczają możliwość zobowiązania babci lub dziadka do płacenia alimentów na rzecz swoich wnuków. Sąd zasądza od nich alimenty w wysokości niższej od wysokości alimentów, które zasądzane są od rodziców na rzecz ich dzieci. Z tego też względu alimenty te mają charakter uzupełniający.
Wnuk może uzyskać alimenty od swoich dziadków w następujących przypadkach:
- gdy jego rodzice nie żyją;
- gdy jego rodzice nie są w stanie płacić alimentów;
- gdy uzyskanie na czas alimentów od jego rodziców nie jest możliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Zgodnie z przepisem art. 128 k.r. i o. istotą obowiązku alimentacyjnego jest zapewnienie środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania tym członkom rodziny, którzy samodzielnie nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb życiowych o charakterze podstawowym.
W pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny obciąża małżonków. Następnie krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Krewni w linii prostej mogą być obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym bez ograniczeń. Jednakże należy podkreślić, iż obowiązek ten nakładany jest na zstępnych przed wstępnymi. Wynika z tego jednoznacznie, iż w pierwszej kolejności można żądać alimentów od dzieci lub wnuków wobec ich rodziców lub dziadków, a dopiero w dalszej kolejności od rodziców lub dziadków wobec dzieci lub wnuków.
Istotnym jest także fakt, iż obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych bliższego stopnia przed krewnymi dalszego stopnia. Oznacza to, iż najpierw obowiązek ten będzie obciążał rodziców względem ich dzieci, a dopiero później dziadków względem ich wnuków. Należy wyraźnie podkreślić, iż w przypadku, gdy osoba zobowiązana do płacenia alimentów w bliższej kolejności będzie w stanie wypełniać ten obowiązek to wówczas gaśnie obowiązek alimentacyjny osoby zobowiązanej w dalszej kolejności.
Dziecko, które nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać w pierwszej kolejności powinno wystąpić do sądu o alimenty od rodziców. Dopiero we wskazanych wyżej trzech przypadkach może wystąpić z pozwem o alimenty od swoich dziadków.
Obowiązek utrzymywania dziecka i jego wychowania ciąży przede wszystkim na rodzicach dziecka.
Rodzice dziecka obowiązani są wspólnie dostarczać dziecku środków utrzymania i wychowania. Jednakże, gdy jedno z rodziców nie żyje lub nie jest w stanie zaspokoić potrzeb dziecka, obowiązek alimentacyjny będzie w całości obciążał drugiego z rodziców. Natomiast, jeżeli rodzic, którego w całości obciąża obowiązek alimentacyjny wobec dziecka nie będzie w stanie w całości lub w części go wypełnić, dziecko ma prawo dochodzić alimentów od swoich dziadków. Trzeba jednakże wyraźnie podkreślić, iż obowiązek alimentacyjny dziadków wobec wnuków nie stanowi przerzucenia na nich niespełnionego obowiązku alimentacyjnego rodziców w stosunku do dzieci.
W następujących sytuacjach może powstać obowiązek alimentacyjny dziadków:
- gdy ich wnuki nie mają swoich dorosłych dzieci, na których obowiązek ten mógłby zostać nałożony;
- gdy rodzice tych wnuków nie żyją;
- gdy rodzice tych wnuków nie są w stanie sprostać temu obowiązkowi;
- gdy ich wnuki znajdą się w niedostatku;
Przepisy prawa nie odpowiadają na pytanie, których dziadków należy w pierwszej kolejności obciążyć obowiązkiem alimentacyjnym względem wnuków.
Z praktycznego punktu widzenia sąd powinien w pierwszej kolejności obciążyć alimentami dziadków o lepszej sytuacji finansowej.
Konieczną przesłanką zaistnienia obowiązku alimentacyjnego dziadków na rzecz wnuka jest znalezienie się przez tego ostatniego w niedostatku.
Pojęcia niedostatku z art. 133 § 2 k.r. i o. nie można ograniczać do wypadków, gdy uprawniony do alimentacji nie ma żadnych środków utrzymania, lecz przez to pojęcie należy rozumieć i taką sytuację materialną, w której osoby uprawnione nie mogą w pełni zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb w zakresie utrzymania i wychowania (Wyrok SN z dnia 20 lutego 974 r., III CRN 388/73).
Aby dziadkowie zostali zobowiązani do płacenia alimentów na rzecz wnuków muszą mieć możliwości zarobkowe, aby sprostać temu obowiązkowi.
Alimentów od dziadków wnuk powinien dochodzić przez złożenie do sądu pozwu o świadczenia alimentacyjne przeciwko dziadkom. Pozew taki można złożyć przed:
- sąd rejonowy, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania;
- sąd rejonowy, w którego okręgu osoba uprawniona do alimentów ma miejsce zamieszkania.
W przedmiotowej sprawie występuje właściwość przemienna. Pozew o alimenty jest zwolniony od kosztów sądowych.